Önde gelen savunma sanayii dergilerinden olan Defence News'de yer alan Valerie Insinnia imzalı habere göre1 F-35 savaş uçağı programı kapsamında çalışmakta olan Operational Data Integrated Network (ODIN) adı verilen yapay zekâ ve tedarik planlama yazılım sistemi uygulaması yaşanan mali sorun ve teknik aksaklıklar nedeniyle belirsiz bir süreliğine askıya alınmış durumda.
Konuyla ilgili görüşüne başvurulan F-35 programı proje subayı General Erik Fick yaptığı açıklamada yaşananın “stratejik bir mola” olduğunu söylüyor:
"Atılan tüm olumlu adımlara rağmen ALIS (Autonomic Logistics Information System) sisteminden ODIN sistemine geçiş sürecini hafife aldığımız ortaya çıkıyor. Ancak bu süre zarfında oldukça önemli dersler çıkardık kendimize. Yakın vadede ALIS sisteminin çalışırlığını artırırken, yerine koyduğumuz ODIN sisteminin kullanıcıların donanım, yazılım ve veri anlamında ihtiyaçlarını karşılayacağından emin olmamız gerekiyor."
Fick, ABD’nin “harika çocuğu” Elon Musk tarafından F-35 programına yöneltilen eleştirilere cevap yetiştirebilen2 ve büyük savunma şirketlerinin çıkarını savunan bir asker olarak karşımıza çıkıyor, bu anlamda resmî olarak “söyleyebildiklerinin” ötesinde büyük sorunlar yaşandığını düşünmek yanlış olmayacaktır.
Fick’in bahsettiği sistem F-35 yedek parça tedarik süreçlerini yönetmenin ötesinde halihazırda aktif görev yapan savaş uçaklarının bakım ihtiyaçlarını algılayan ve takvimlendiren bir sistem olduğu için kritik derecede öneme sahip. Sistemsel nedenlerle belirsiz süreliğine bu sistemin askıya alınması haberi savaş uçaklarının üretim ve kullanım süreçleri için belirleyici bir etken.
Ortaya çıkan bu sistemsel sorun, F-35 programının karşılaştığı ilk köklü sorun değil. Program kapsamında özellikle Lockheed Martin, Pratt-Whitney, Northrop Grumman ve BAE Systemleri gibi çok büyük aktörlerin yer alması hem bu grupların iç işleyişlerindeki sıkıntıların hem de birbirleri arasındaki rekabetin ortaya çıkmasına neden oluyor. Kamu kaynaklarını devlet ödeme garantisiyle kullanan bu devasa şirketler yerin dibine soktukları merkezi planlamanın gerekli olduğu kapsamlı bir projede sayısız kez çuvallamış durumda.
Türkiye'nin S-400 satın almasının ardından F-35 tedarik sürecinden çıkartılmasının da etkileri yavaş yavaş hissediliyor. Yine aynı haber kaynağına göre3 F-35 bünyesinde kullanılan Pratt-Whitney motorları için 188 ayrı ara ürün tedariki sağlayan Türk savunma sanayii firmalarının kademeli şekilde sistemden çıkartılmasının 2022 içinde tamamlanması bekleniyor. Ancak bu durumun hem yeni üretim hızına hem de maliyetlere olan etkisi tam olarak hesaplanamamış durumda.
