İşsizlik sigortası fonu 1999 yılında 4447 sayılı İşsizlik Sigortası Yasası’yla; “… kasıt ve kusuru olmaksızın işini kaybeden sigortalılara, işsiz kalmaları nedeniyle uğradıkları gelir kaybını belirli bir süre ve ölçüde karşılamak ve genel sağlık sigortası primlerini ödemek…” amacıyla kurulmuştu. 

Fon kesintisi uygulaması Haziran/2000 ayında başladı, ilk işsizlik fonu ödemesi 2002 yılında yapıldı. 2007 yılı sonuna gelindiğinde bu uygulamayla, 32,3 milyar lira gelir toplanmış, 1,6 milyar ödenmişti.

Kısa süre içinde patronlar bu Fon’a gözlerini diktiler.

İşsizler kullanamıyor

TÜİK, Mart/2020’de açıkladığı istatistikle 2019 yılında toplam 4 milyon 469 bin işsiz olduğunu açıkladı. Şubat/2020 tarihli Fon raporuna göre işsizlerin %13’üne karşılık gelen sayıda 592 bin işsiz yararlanıyor.

Mart 2002 tarihinden Mart 2020 tarihine kadar işsizlik ödeneğine 13.077.913 kişi başvurmuş 7.850.701 kişi ödenek almaya hak kazanmış. Ödeneğe başvuran işsizlerin yüzde 50’si fondan faydalanamamış. 

Fon patronlara kullandırılıyor

İşsizlik Fonu Yasası’nın Amaç başlıklı 46’ncı maddesinde yer alan; “…sigortalılara işsiz kalmaları halinde, bu Kanunda öngörülen ödeme ve hizmetlerin yerine getirilmesini sağlamaktır” cümlesindeki “işsiz kalmaları halinde…” sözcükleri 2008 yılında çıkarıldı ve işsiz kalmak ile Fon bütçesinin kullanılması arasındaki ilişki koparıldı.
Ardından yeni değişikliklerin yolu açıldı. Yasaya 2018-2019 arasında 21 geçici madde eklendi. Her değişiklikle patronların çıkarına olacak yeni düzenlemeler getirildi.
Fonun gelirleri, sigortalının aylık brüt kazancı esas alınarak işçilerden %1; işverenlerden %2 oranında kesilen primler ile %1 devlet katkısı ve faizlerden oluşuyor.

İşsizlik fonu hesabının 2000-2019/Kasım arasındaki gelirleri 249 milyar lira. Fon’un yaklaşık 249 milyar lira gelir toplamının %45’i olan 110 milyar lirası, faizlerden oluşmaktadır.  

2020 Şubat sonu itibariyle Fonun maddi ve mali varlığının; %93,07’si tahvil ve %6,93’ü mevduattan oluşmaktadır.

Paralar nerelere harcanıyor?

Fon’un 249 milyar lira gelir toplamının 110 milyar lirası faiz geliri; 2019/Kasım ayındaki varlığı da 131 milyar lira. 

Fon varlığının %5-10 oranındaki tutarı işsizlik ödeneği, teşvik ödemeleri gibi nakit gereksinmesini karşılamak amacıyla banka hesaplarında tutulurken; kalanıyla yeni devlet tahvili alınıyor.

Dörtte üçü patronlara… Dörtte biri işsizlere …

Fon hesabına 19 yıl süresinde yaklaşık olarak 249 milyar lira gelir; 119 milyar lira gider işlenmiş.    

2002- 2019/Kasım arasında harcanan 119 milyar liranın 30,6 milyar lirası işsizlik ödeneğine, 88,4 milyar lirası ise çeşitli ad ve yöntemlerle patronlara aktarılmıştır.

Bu sayılara göre toplam gelirin yaklaşık %12’si; harcanan tutarın ise (119 milyar lira) %26’sı işsizlik ödeneği için kullanılmıştır.

2017- Kasım/2019 arasındaki harcamalarda da benzer bir durum görülmektedir; 70 milyar liranın 19,7 milyarı ile işsizlik ödeneği ödenmiş, 50 milyarı patronların çıkarına kullanılmıştır.

Maliye Bakanı, Fon bütçesinden patronlara para aktarılmasını 2018 yılında 7103 sayılı Yasa’nın Komisyonda görüşülmesi sırasında şu sözlerle savunmuştu; “işçiden 1 alınıyor, işverenler 2, Devlet de 1 ödüyor, bu parada onların da hakkı var...”

Patronlar ödedikleri prim tutarının yaklaşık iki katını geri alıyor

2017- Kasım/2019 arasında tahsil edilen 50,5 milyar lira prim gelirinin, üçte ikisi tutarındaki 33,6 milyar lirası işverenden; üçte biri 16,8 milyar lirası işçiden kesildi.

Patronlara doğrudan ve dolaylı sağlanan çıkarların toplamı 50 milyar lira: yaklaşık sayılarla 27 milyar lirası teşvik/destek olarak doğrudan; 23 milyar lirası ise aktif işgücü; işbaşı eğitim programı gibi adlar altında aktarılmış.

İŞKUR çalışanlarının ücretleri bile Fon’dan ödeniyor

İşsizlik Fonu Yasası’nın 48’inci maddesine 2011 yılında; “istihdamı artırıcı ve koruyucu tedbirler almak ve uygulamak…işe yerleştirme ve danışmanlık hizmetleri temin etmek…” cümleleri eklendi. Böylelikle İŞKUR’un kendi personeli eliyle ve bütçeden aktarılan ödeneklerle gerçekleştirmesi gereken hizmetlerin özel kişi ya da şirketlerden satın alınmasının ve bedelinin Fon bütçesinden karşılanmasına ortam hazırlandı.

2015 yılından bu yana; “iş bulma, danışmanlık hizmetleri, mesleki eğitim, işgücü uyum ve toplum yararına çalışma hizmetleri…” yapan İŞKUR personelinin aylıkları bile Fon bütçesinden ödeniyor.

İŞSİZLİK FONU BİRİKİYOR AMA NERDE BİRİKİYOR?

Fon varlığının %5-10 oranındaki tutarı işsizlik ödeneği, teşvik ödemeleri gibi nakit gereksinmesini karşılamak amacıyla banka hesaplarında tutuluyor. Yani fonda biriken paranın yüzde 10’u gerektiğinde kullanılmak, işsizlik ödeneği vermek vs. için nakit olarak banka hesaplarından kullanılıyor ve döndürülüyor. Kalanı da devlet tahvillerinde tutuluyor. Yani, İşsizlik Sigortası Fonu'nda biriken varlıkların %90'dan fazlası nakit değil. Burada biriken fon tutarının çok büyük kısmı devlet tahvillerine yatırılmış yani devlete borç verilmiş oluyor.  İşsizlik Sigortası Fonu'nda olağanüstü durumlarda birikmiş varlıkları bir anda kullanmak için nakit para bulunmuyor.

Aslında işçiler için işsizlik anında güvence oluşturacağı söylenerek biriktirilen para aktığında patronlara teşvik olarak gidiyor, elde tutulduğunda da yine bütün varlığını patronlara adamış devletin kasasına emanet oluyor.

Haftalık Boyun Eğme gazetesinde yayımlanan İşsizlik Sigortası Fonu konulu haber dosyasından derlenmiştir.