Bütçe ve Mali Kontrol Genel Müdürlüğü (BÜMKO) verilerine göre, kamu bankalarının toplam görev zararları Ocak-Mayıs dönemlerinde yüzde 47,5 artışla 2,7 milyar liraya çıktı. Halk Bankası'nın Ocak-Mayıs dönemindeki görev zararı geçen yılın aynı dönemine göre yüzde 59 artarak 1 milyar TL'yi aştı. Ziraat Bankası'nın yüzde 41 artışla 1 milyar 658 milyon liraya ulaştı. 2019'un tümünde görev zararları kapsamında 8 milyar lirayı bulan cari transferlerin 3,2 milyar lirası Ziraat Bankası'ndan, 1,9 milyar lirası Halkbank'tan kaynaklanmıştı.
Kamu bankalarının “yandaş sermaye” olarak adlandırılan, siyasi iktidara yakınlığıyla bilinen sermaye gruplarını, özellikle de son yıllarda finanse edilen kamu-özel işbirliği projelerini finanse ettiğine yaygın bir şekilde dikkat çekiliyor. Ancak kamu bankalarının son beş yıldaki kredi gelişimi, özellikle de son iki yıldaki performansları, çok daha fazlasını yaptıklarını ortaya koyuyor. Rakamlar, doğrudan ya da dolaylı borç yeniden yapılandırmalarını kamu bankalarının üstlendiğini, bir yandan özel bankaların riski kamu bankalarına aktarılırken bir yandan da özel sektör borçlarının ötelendiğini gösteriyor.
Kredilerdeki pay arttı, bankacılık karındaki pay düştü
Kamu bankalarının toplam bankacılık sektörü kredileri içindeki payı artarken bankacılık karı içindeki payı düşüyor. Son açıklanan düşük faizli kredi paketleri bu durumu daha ileri noktaya taşımış durumda.
2015 yılındaki kamu bankalarının toplam bankacılık sektörü karı içindeki payı yüzde 41,2 iken 2019 yılı sonunda bu pay yüzde 32,7’ye geriledi. Banka kredileri içindeki pay ise 2015 yılında yüzde 32,5 iken, 2019 yılı sonunda yüzde 45’e yaklaştı. Nitekim 2015 yılında 9 milyar dolar olan toplam bankacılık sektörü karı, TL’nin değer kaybının da etkisiyle 2019 yılında 8,3 milyar dolara geriledi. Özel bankaların aynı dönemde karı 5,3 milyar dolardan 5,6 milyar dolara çıkarken kamu bankalarının karı 3,7 milyar dolardan 2,7 milyar dolara düştü.
Yeniden yapılanmaların yoğun olduğu sektörlerde artan pay
Sermaye yoğunlaşmasının yüksek olduğu imalat sanayi, enerji, inşaat, turizm ve ulaştırmanın banka kredileri içindeki payı 2015 yılında yüzde 39 civarındayken, 2019 yılında yüzde 45’e çıktı. Paydaki artışta kamu bankalarının söz konusu sektörlere kullandırdığı kredilerin artması etkili oldu. Bu sektörlere kamu bankaları tarafından kullandırılan kredilerin toplam bankacılık kredileri içindeki payının gelişiminin daha çarpıcı olduğu görülüyor. Kamu bankalarının imalat sanayi kredilerindeki payı 13,4 puan, inşaat kredilerindeki payı 16,5 puan, turizmdeki payı 15,4 puan, ulaştırmadaki payı 12,2 puan, enerji kredilerindeki payı da 10 puan artış gösterdi. İlk ivme 2016 yılında Kredi Garanti Fonu kapsamının genişletilmesi ve kamu bankalarının kurumsal ve ticari kredilere ağırlık vermesiyle ortaya çıkarken 2018 yılında kur şokunun ardından borç yeniden yapılandırmalarıyla kamu bankalarının payının daha sıçramalı arttığı görülüyor.
Kamu bankalarının dış borcu arttı
Kamu bankalarının kredilerdeki payı artarken dış fonlama ihtiyacı da artış gösterdi. 2015 yılında kamu bankalarının 18 milyar doları kısa vadeli, 13 milyar doları uzun vadeli toplam 31 milyar dolar dış borcu bulunuyordu. 2019 yılı sonunda kısa vadeli borç 22 milyar dolara, uzun vadeli borç ise 31 milyar dolara çıktı, toplam borç 53 milyar dolara çıktı. Aynı dönemde özel bankaların dış borcu 135 milyar dolardan 98 milyar dolara indi. Finansal kuruluşların dış borcunun özel bankalardan kamu bankalarına kayması, özellikle 2018 sonrası kurdaki ve Türkiye’nin risk primindeki artışla birlikte değerlendirildiğinde kamu bankalarının faiz giderlerindeki artışın ve karlarındaki düşüşün nedenlerinden biri.