Ticaret Bakanlığı'na bağlı Reklam Kurulu, "Gıda Dedektifi" isimli internet sitesi ve sitenin sosyal medya platformlarında yapılan tanıtımlara dair şikayetler üzerine inceleme başlattı.
"Etiket okuma farkındalığı ve tüketici bilincini geliştirmeye" yönelik paylaşımlar yaptığını öne süren platformun, mevzuatta izin verilen sağlık beyanlarının dışına çıktığı, yaptığı tanıtımların tüketicileri yanıltıcı nitelikte olduğu ve dürüst rekabet ilkelerine aykırılık teşkil ettiği belirtildi.
Reklam Kurulu, incelemelerin ardından, "internet üzerinden tüketici haklarını koruma adı altında yanıltıcı bilgiler yayımladığı" gerekçesiyle "Gıda Dedektifi" hesabının kurucusu Musa Özsoy'a Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun gereğince 550 bin 59 lira idari para ve reklam durdurma cezaları verilmesini kararlaştırdı.
Reklam Kurulu tarafından yapılan incelemede, Gıda Dedektifi tarafından tanıtımı yapılan "Züber Original Fıstık Ezmesi" isimli ürüne dair "Karbonhidratın karşılığında üründe bulunan lif tüketiminin kan şekerinin aniden yükselmemesi ve daha uzun süre tokluk vermesi gibi etkileri olacak. Üründe yer fıstığından doğal olarak gelen yağ ve yüksek oranda protein bulunuyor" ifadelerinin kullanıldığı belirtildi.
Söz konusu ürünün ambalajında "doğal protein kaynağı" ifadesine yer verilmesine rağmen internet sitesinde "Üründe yer fıstığından doğal olarak gelen yağ ve yüksek oranda protein bulunuyor" ifadesinin kullanıldığı, ancak mevzuat gereği "yüksek protein" beyanında bulunulabilmesi için gıdanın enerji değerinin en az yüzde 20'sinin protein tarafından sağlanması gerektiği, ürünün 22 gram protein değeriyle mevzuatta yer alan beyan koşulunu sağlamadığı tespit edildi.
Tek amacı tüketicileri bilinçlendirmek mi?
Hakkında idari para ve reklam durdurma cezaları verilen Özsoy, daha önce de gözaltına alınmasıyla gündeme gelmişti.
Özsoy, gözaltına alınmasının ardından Ülker'in sahibi Murat Ülker'i işaret ederek "Türkiye'nin en zengin 'adamının' bizi susturmaya, korkutmaya, tek kelimemizi bile satın almaya asla ama asla gücü yetmeyecek" açıklamasında bulunmuştu.
Peki Özsoy'un tek hedefi gerçekten, gözaltılar ve davalara rağmen etiket okuma farkındalığı ile tüketicileri objektif bir şekilde bilinçlendirmek mi?
Gıda sektörüne dair eğitimi ve uzmanlığı yok
2017 yılında Musa Özsoy tarafından Instagram'da kurulan Gıda Dedektifi hesabı, kısa bir süre içerisinde çeşitli sosyal medya platformlarında ve internet sitesinde de yayın yapmaya başladı.
Gıda Dedektifi'nin internet sitesinde yer alan bilgilere göre, oluşum Özsoy'un "bireysel farkındalık projesi" olarak tanımlanırken, oluşumun hedefi ise "etiket okuma farkındalığı ve tüketici bilincini geliştirmeye yönelik paylaşımlar yapmak" olarak tanımlanıyor.
Yine Gıda Dedektifi'nin internet sitesinde bulunan bilgilere göre, gıda sektörüyle ilişkili herhangi bir eğitim ve uzmanlığı bulunmayan Özsoy'un, oluşumu kurma gerekçesinin "yaşadığı bir rahatsızlık sonrasında endüstriyel gıda ürünleriyle ilgili araştırmalarını yoğunlaştırmasıyla" ilgili olduğu belirtiliyor.
'Bireysel farkındalık projesi'nden gelir kapısına
İlk paylaşımlarında sponsorsuz şekilde yaptığı ürün incelemelerine yer veren Özsoy, sonrasında paylaşımları arasına şirketlerle işbirliği, ücretli incelemeler ve sponsporlu içerikler eklemeye başladı.
Gıda şirketleriyle ticari ilişkilere giren Özsoy, sponsorluğunu yapan ve tanıtım kapsamında parasını aldığı şirketlerin ürünlerini incelemeye başladı. Böylece "bireysel farkındalık projesi" iddiasıyla başlayan süreç, Özsoy'un gelir kapısı haline geldi.
Bu nedenle Özsoy'un ticari ilişki kurduğu şirketlerin ürünlerini, objektif şekilde inceleyemeyeceği sıkça gündeme geliyor.
Yanıtı 'algılara kapılmayın' oldu
Özsoy'un para karşılığında yaptığı içeriklerin miktarı ve kimi gıda şirketleriyle olan ilişkisi arttıkça, objektiflik tartışması daha da gündeme geldi.
Özsoy ise tepkililere şöyle yanıt verdi:
"Üretimim temiz diyen, tarafsız inceleme isteyen, içeriğimi her yanıyla inceleyip yayınlayabilirsiniz diyecek kadar ürününe güvenen onlarca marka ürünü bugüne kadar özel inceleme kapsamında inceledik, size de sponsorlu içerik diye beyan ettik. Algılara kapılmayın."
Reklam Kurulu tarafından 2021'de yayımlanan düzenleme ile sosyal medyadaki tüm reklam işbirliklerinde, söz konusu paylaşımın reklam olduğunun belirtilmesi zaten zorunlu hale getirilmişti.
Sponsorlu incelemelerde önceki eleştirilerini 'unuttu'
Öte yandan Özsoy'un ücret karşılığı yaptığı incelemelerde olumsuz ifadelere yer vermemesi dikkat çekiyor.
Özsoy'un ücretsiz yaptığı incelemelerde ürüne dair eleştirdiği noktaları, benzer içeriği sahip kimi ücretli içeriklerde eleştirmediği görülüyor.
Örneğin bir markanın hazır noodle ürününü eleştiren Özsoy, farklı bir markanın hazır noodle ürünü için yaptığı sponsorlu içeriğinde, eleştiride bulunmuyor ve ürünün farklı noktalarına işaret ediyor. Ancak Özsoy'un eleştirdiği palm yağının her iki üründe de bulunduğu biliniyor.
Özsoy başka bir örnekte de sponsorsuz olarak incelediği üründe bulunan katkı maddesini eleştiriyor ve paylaşımda bu eleştiriye sıkça vurgu yapıyor. Özsoy sonrasında para karşılığında incelemesini yaptığı başka bir üründe ise aynı katkı maddesinin üründe yer aldığını belirtiyor ancak herhangi bir eleştiride bulunmuyor.
Bu ve benzer örnekler akıllara, aynı ürünleri üreten gıda şirketlerinin, kendi ürünlerini öne çıkarmak ve piyasa içerisinde rakip firmaya kıyasla daha fazla tercih edilmek için Özsoy'a kendi lehlerinde ücretli içerikler yaptırdığını getiriyor.
Öte yandan Özsoy, Milli Eğitim Bakanlığı tarafından hakkında soruşturma başlatılana kadar çeşitli gıda şirketlerinin sponsorluğuyla okullarda da söyleşiler ve etkinlikler düzenledi. Söz konusu etkinliklerin sponsorlarından birisi de Yayla şirketi oldu. Gıda Dedektifi'nin internet sitesine bakıldığında Yayla'nın ürünlerine dair olumlu birçok ücretli inceleme yer alıyor.
MÜSİAD etkinliğine giderken gözaltına alındı
Özsoy'un, AKP'li Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan'ın oğlu Bilal Erdoğan'ın yöneticilerinden olduğu Türkiye Gençlik Vakfı''nın (TÜGVA) eski yöneticilerinden olduğu belirtiliyor. Ayrıca Özsoy'un, Müstakil Sanayici ve İşadamları Derneği'yle (MÜSİAD) olan ilişkisi de dikkat çekici.
Bir süredir İngiltere'de yaşadığı belirtilen Özsoy, 2023 yılının Eylül ayında Türkiye'ye geldiğinde gözaltına alındı. Gıda Dedektifi üzerinden yapılan açıklamada, Özsoy'un, Murat Ülker tarafından yapılan yeni bir suç duyurusu kapsamında gözaltına alındığı iddia edildi.
Yine Gıda Dedektifi hesabı üzerinden olaya dair yapılan açıklamada, "Kendisi bugün yapılacak söyleşi programı sebebiyle Genç Müsiad'ın davetlisi olarak İngiltere'den İstanbul'a gelmiştir" ifadeleri kullanıldı.
Özsoy'un MÜSİAD'ın etkinliği için Türkiye'ye dönmesi dikkat çekti. Özsoy'un "Herkes bilsin ki; Türkiye'nin en zengin 'adamının' bizi susturmaya, korkutmaya, tek kelimemizi bile satın almaya asla ama asla gücü yetmeyecek" açıklamasında bulunduğu Murat Ülker de MÜSİAD'a yakınlığıyla biliniyor.