1960’ların başında Sovyetler Birliği Ekim Devrimi’nin 50. Yılına denk gelen 1967 Dünya Fuarı’nı Moskova’da yapmayı hedeflemişti. Ancak 1962 yılında, batıda düzenlenecek bir fuarda sosyalizm propagandası yapma fikri ağırlık kazandı ve Moskova adaylıktan çekildi. Aynı yıl beklenen ilgiyi görmeyeceği belli olan ve BIE’den (Bureau of International Expositions) geçer not alamayan 1964-1965 New York Fuarı’na da katılmaktan vazgeçen Sovyetler Birliği, 1967’de Montreal’de düzenlenmesi kararlaştırılan Dünya Fuarı için hazırlıklara başladı.

1958’den 1967’ye kadar geçen 9 yılda Küba başta olmak üzere pek çok ülkede mücadele yükselmiş, Vostok-1 ve Gagarin uzay araştırmalarında büyük zaferler elde etmiş, emperyalizmin müdahalelerine karşı özellikle Asya ve Afrika ülkelerinde direnişler baş göstermişti. Ay’a yolculuğun motivasyonu ile bilimsel ve teknolojik gelişmeler ivme kazanmıştı.

1967 yılı geldiğinde serginin teması “İnsan ve Dünyası” olarak duyuruldu. Fuarda 62 ülkenin pavyonu bulunuyordu. Küba, Çekoslovakya ve Yugoslavya Sovyetler Birliği ile birlikte sosyalizm hattını temsil ediyordu. Ayrıca Cemal Abdül Nasır’ın Cumhurbaşkanı olduğu Mısır ile birlikte çok sayıda Afrika ülkesi fuarda pavyon açmıştı.

Sovyet Pavyonu

1958’de Brüksel’de olduğu gibi fuarda ABD ile Sovyetler Birliği’nin rekabeti gazetecilerin ilgi odağı haline gelmişti. Sovyet pavyonu, Mikhail Posokhin ve ekibi tarafından tasarlanmıştı. Çelik taşıyıcı sistem üzerine cam ve alüminyum perde duvarlardan oluşan çağdaş bir tasarıma sahipti. Pavyonun önünde devrimin 50. yılını temsil eden bir orak çekiç heykeli yerleştirilmişti.

Girişte bir ana salon ve iki tarafta iki asma kattan oluşan iç kısımda uzay araçları ve uçaklar ilgi çekiyordu.

ABD pavyonu, Sovyet pavyonu karşısında kubbeli bir binaydı. Amerikan pavyonu dev pop-art resimler, kovboy kıyafetleri, Hollywood filmler ve yıldızlarını fotoğrafları ve uzay araştırmalarına ilişkin bilgiler içeriyordu. Bunun karşısına Sovyetler pavyonu bilimsel-teknolojik gelişmelere odaklanmıştı.

Pavyon haricinde fuar alanında 20 adet stand açılmış ve hediyelik eşyalar, plaklar, kitaplar, Sovyet sanat eserlerinin reprodüksiyonları ve yiyecekler satılmıştı. Okyanus standında Sovyet mühendislerin okyanus araştırmaları, kutup standında kuzey kutbu araştırmaları, uzay standında ayın karanlık yüzünün fotoğrafları sergileniyordu.

Pavyonda Sergilenenler

Pavyonun merkezine Lenin’in büyük bronz heykeli ve çevresine Sovyet uzay aracı ve uydularının maketleri yerleştirilmişti. Tematik sergilerde ise ağırlıklı olarak bilim, sanayi ve teknolojideki gelişmeleri gösteren sergiler ağırlıklıydı. Sovyet mühendisler pavyonda görsel ve işitsel teknolojilerden de faydalanmış ve ziyaretçilerin bir uzay aracının kalkışı ve yolculuğunu hissedebilecekleri uçan daire şeklinde bir sinema salonu yapmışlardı. Bu salonda aya iniş simülasyonları da gösteriliyordu.

Pavyonda ağırlıklı olarak hidroelektrik santrallerin plan, proje ve maketleri, elektronik mikroskoplar, bilgisayarlar, sesten hızlı uçan uçakların maketleri, uzay kapsülleri sergilendi.

Brüksel fuarına göre daha az yer tutsa da televizyon, mutfak eşyaları ve tüketici ürünleri de bulunuyordu. Diğer fuarlardan farklı olarak 2 günlük bir defile yapılmış ve Sovyetler Birliği’nde moda konusunda etkinlikler düzenlenmişti. Bir diğer farklılık ise Sovyetler Birliği’ndeki kiliselerin fotoğraflarının sergilenmesi idi.

Sahne gösterilerinin de sayısı artırılmış, Bolşoy Opera Balesi ve Kızılordu korosunun yanı sıra Kirov Balesi, Moiseyev Dans Topluluğu ve Moskova Senfoni Orkestrası sahne almıştı.

Küba Pavyonu

Bu ölçekte bir fuarda ilk kez boy gösteren Küba’nın pavyonunda ağırlıklı olarak sergiler bulunuyordu. Küba pavyonu, sömürülen ve köleleştirilmeye çalışılan halkın kendi kaderini eline alışını anlatmayı amaçlamıştı. İlk bölümde devrim öncesi Küba’nın tarihi yer alıyordu. İkinci bölümde ise devrimi, devrimin eğitim ve kültür alanındaki başarılarını anlatıyordu. Son bölümde ise gazetecilerin çektiği görüntülerden oluşan bir belgesel gösterimi yapılıyordu. Bu gösterimde devrim öncesi ve devrim sonrasında Küba’da hayatın nasıl farklılaştığı, kadınlar, çocuklar, siyahiler, işçiler ve köylüler üzerinden anlatılıyordu.

Fuardan Sonra

Montreal fuarı düzenlendiği tarihe kadar en çok ziyaret edilen ve bir günde en çok ziyaretçi çeken Dünya Fuarı oldu. Fuar kataloglarında Sovyetler Birliği ve ABD pavyonları fuar alanının cazibe merkezleri olarak tanımlandı.

Fuardan sonra açıklanan ziyaretçi anketlerinde Sovyet pavyonu en çok ziyaret edilen ve en beğenilen pavyon oldu. Ziyaretçilerin %13’ü en beğendiği pavyonun Sovyet pavyonu olduğunu söylerken ABD pavyonu ziyaretçilerin %8’inin oyunu almıştı. Çekoslovakya pavyonu ise 1958’de Brüksel’de olduğu gibi yine çok beğenilmişti.

Ülke pavyonları dışında en çok ilgi çeken pavyon ise “Telefon pavyonu” idi. Ziyaretçilerin görüntülü konuşma yapabildiği pavyon çok ilgi çekmişti.

Fuar kapandıktan sonra Sovyet pavyonu söküldü ve Moskova’ya taşınarak Tüm Birlik Ulusal Ekonomi Fuarı’nda tekrar kuruldu.

Kaynaklar:

• Bureau International des Espositions (https://www.bie-paris.org/site/en/)
• Ortenberg, A. (2018). The Soviet Pavilion at Expo 67 in Montreal: The power and the limits of a symbol 1. In A History of Russian Exposition and Festival Architecture (pp. 257-273). Routledge.
• Kenneally, R. R., & Sloan, J. (Eds.). (2010). Expo 67 (Vol. 13). University of Toronto Press.