Günde 39,24 lira ile geçinmeye çalışacaklar. Daha iyi koşullarda bir iş bulsalar bile kıdem tazminatlarını yakmak zorunda kalacaklar. İşsiz kalsalardı daha iyiydi. Hiç olmazsa en az 180 gün işsizlik ödeneğinden yararlanabilecekleri gibi hem daha çok gelirleri olacak hem de iş bulduklarında kıdem tazminatını yitirmek gibi bir kaygıları olmayacaktı.
Evet! İşsizlik Fonu eriyor. Aralık 2019’da hesapta 131,5 milyar lira vardı. Ağustos 2020 bülteninde 9 Eylül itibariyle 108,9 milyar lira olduğu yazıyor. 8 ayda yaklaşık 22,6 milyar lira erimiş.
Ancak paraların çoğu patronlara gitmiş. Ocak/Ağustos arasında ödedikleri primin yaklaşık 5 katından fazlasını geri almışlar.
Önce ödedikleri primin toplamına bakalım:
Ödedikleri prim tutarları ve aylar itibariyle dökümü çizelgede görülüyor. İşveren payı olarak yaklaşık 7 milyar lira ödemişler.
|
Şimdi de Fondan patronlara ne ödendiğine bakalım:
Aynı dönemde patronlara teşvik+destek ve aktif işgücü programları adı altında 13,7 milyar lira ödendi. Bunların koronayla ilgisi yok; hepsi olağan ödeme. 2018’de 15,6 milyar; 2019 yılında 16,0 milyar lira ödenmişti.
|
Fondan, korona krizini aşabilmek adına, Nisan-Ağustos ayları arasındaki 5 aylık sürede, kısa çalışma ödeneği olarak 19,6 milyar; nakdi ücret desteği olarak da 3,6 milyar lira olmak üzere, toplam 23,2 milyar lira ödendi.
Her iki gruptaki ödemeleri topladığımızda patronlara 2020 yılının ilk 8 ayında 36,9 milyar lira ödendiği ortaya çıkıyor.
6,9 milyar lira ödemişlerdi 36,9 milyar aldılar.
İşsiz kalanlara ne ödendi?
İşsizlik ödeneği olarak ödenen tutarların aylar itibariyle dökümü çizelgede görülüyor. İşsiz kalanlara Ocak-Ağustos 2020 arasında yaklaşık 5 milyar lira ödenmiş.
|
||||||||||||||||||||
Haksızlık olmasın, onu da söyleyelim: işçilerin bordrosundan 3,5 milyar lira prim kesildi. İşsizlik ödeneği olarak yapılan ödeme 1,5 milyar lira daha çok.
İşsizlik ödeneği olarak 2019 yılında toplam 10 milyar ödenmişti. Ağustos/2020’ye değin 5 milyar lira ödendi. Yılın bitmesine 4 ay kaldı. Üstelik çizelgede görüleceği üzere ödenen tutar giderek azalıyor. Ocak’ta 712 milyon lira, Ağustos ayına gelindiğinde 438 milyona düşmüş. Geçen yılın tutarına bile ulaşılamayacağı anlaşılıyor.
İşsizlik ödeneğinin azalmasında kısa çalışma ve işçi çıkarma yasağının etkisi var mı?
Pek öyle görünmüyor. İşsizlik ödeneği almak amacıyla başvuranların sayısı artıyor ama kabul edilenlerin oranı giderek düşüyor. Yeni girişler azaldı; önceki dönemlerde başlamış ödemeler bitince izsizlik ödeneğinin tutarı çok daha düşecek.
Mart/2020’de 221 bin kişi başvurdu, 80 bin kişinin başvurusu kabul edildi; üçte birini biraz aşıyor. Nisan-Mayıs-Haziran aylarında bu oran çok daha azaldı.
|
Ağustos/2020 Fon bülteninde Ocak ayında 610 bin işsizin yararlandığı ve bu sayının Ağustos ayında 356 bine düştüğü görülüyor. Çizelgeyi incelediğimizde çok daha önemli bir bulguyla karşılaşıyoruz. Ocak ayında 610 bin işsize yapılan ödemenin 95 bini sisteme yeni girenlerden oluşuyordu. Ağustos ayında yararlandırılan 357 bin işçinin 24 bini yeni girenlerden oluşuyor. Eskiler bittikçe ödenen kişi sayısı da azalacak
|
Başvuruların kabul edilme oranı neden düşük?
Başvuruların kabul edilme oranının düşük oluşunun korona kriziyle doğrudan bir ilişkisi kurulamaz. Önceki yıllarda da başvuranların yarısına yakını reddediliyordu. Ama krizle boyutlandığı da bir gerçek.
Yararlanılabilmenin koşulları Yasada çok net açıklanıyor. İçlerinde yanlış anlayanlar bulunabilir ama başvuranların yarısının anlamadığını düşünemeyiz. Kusuru olup olmadığına ve ödenen sigorta priminin gün sayısına bakılacak, iş bu kadar basit.
Araştırılmaya değer bir konu; çok daha önemli başka nedenleri olabilir.
Ocak/2019 öncesinde ödenekten yararlanılabilmesi için şöyle bir kural vardı: “Hizmet akdinin sona ermesinden önceki son 120 gün prim ödeyerek sürekli çalışmış olmak.”
Kimi işverenler, işçilerin bilgisi olmaksızın işten çıkarmış gibi belgeler düzenleyip, birkaç ay sonra yeniden girmiş gibi gösterebiliyorlar. İşçiler, ücretleri ödendiği için kayıt dışı çalıştırıldıklarını anlamıyorlardı. İşsizlik sigortasına başvurduklarında hak kazanamadıklarını öğreniyorlardı. Bu kuralın yürürlükte olduğu dönemlerde yanılmak elbette kaçınılmazdır. Patronların, eğer yapmışlarsa, yasa dışı eylemleri ortaya çıkmasın diye bu kural Ocak 2019’da yürürlüğe giren 7161 sayılı yasayla; “hizmet akdine tabi…olarak” biçiminde değiştirildi. Artık prim ödenen gün sayısını hesaplamak da gerekmiyor. Hak kazanmışsanız en az 180; en çok 300 gün işsizlik ödeneğinden yararlanabileceksiniz.
Nakdi Ücret Desteği: işsizlik ödeneğinden yararlanılmasın diye işten çıkarma yasaklandı:
İşten çıkarmanın yasaklanması sanal bir durum, yasaklanmadı, ötelendi yalnızca. Nisan ayında başlatılan Nakdi Ücret Desteği adlı uygulamayla yaklaşık 2 milyon işçiye İşsizlik Fonundan 4,4 milyar lira ödendi. Günde 39,24 lira ile geçinmeye çalışacaklar. Daha iyi koşullarda bir iş bulsalar bile kıdem tazminatlarını yakmak zorunda kalacaklar. İşsiz kalsalardı daha iyiydi. Hiç olmazsa en az 180 gün işsizlik ödeneğinden yararlanabilecekleri gibi hem daha çok gelirleri olacak hem de iş bulduklarında kıdem tazminatını yitirmek gibi bir kaygıları olmayacaktı.
Kısa Çalışma
Nisan-Ağustos/2020 arasında kısa çalışma ödeneğinden yaklaşık 4 milyon (3.968.350) işçi yararlandırıldı; 18,6 milyar lira ödendi. Desteğin süresi, uzatmalarla birlikte Ekim/2020 sonunda bitecek. Cumhurbaşkanının uzatma yetkisi var. Çalışma Bakanı, yılsonuna değin uzatılsa bile yetecek kaynaklarının olduğunu söylüyor.
Çizelgeden, kısa çalışma ödeneğinin hem yararlandırılanların sayısı hem ödemelerin tutarı olarak azaldığı dikkat çekiyor. Oysa hem süresi bitmedi hem yılsonuna değin uzatılabileceği dillendiriliyor. Bunun nedeni pek anlaşılmıyor.
Kısa çalışma ödeneğinin bir özelliği var, belki ipucu olabilir. Yararlanmak için işçiler değil, işverenler başvuruyor. Uygun görülürse istekleri kabul ediliyor. Patronlar çalıştırdıkları işçi sayısına göre parayı alıp işçilere dağıtıyorlar. Geçtiğimiz günlerde, desteğin belirli sektörlerde sürdürüleceği söylenmişti. Sektör ayrımı yapmaya başladıkları için başvuruları bekletiyor olabilirler.
|
Fon bütçesini harcamakta cimri davranıyorlar
Fon bütçesi, Hazinenin ucuz kaynak arayışına yanıt veriyor. Aslında para yok ama hesaplara 130 milyar lira kaynak birikmiş gibi işleniyor. Cari açıklar bu tutarlarda daha az görülüyor. Sanal da olsa bitmesini istemezler.
Geçtiğimiz günlerde patronların sendikası TİSK, iki işçi federasyonunu koluna takıp patronlarımızı desteklemezseniz perişan oluruz diye açıklamalar yaptırdı. Bunun gereği yerine getiriliyor.