Opera dinlemek isteyenler için düzenlediğim aşağıdaki besteci ve operaları ile ilgili bilgiler, 1998 tarihinde yayınlanan ve operayı tarihsel bir çizgide ele alan bir radyo programımın metinlerinden derlenmiştir. Operaları dinlemek için verilen link sadece örnek amaçlıdır. Dileyen, internet ortamında, o günün ulaşılması mümkün olmayan koşullarından daha fazla bilgi ve birden çok yorum bulabilecektir.
Müzikli sahne sanatı 19.yy’da romantizmi yaşıyordu. Yüzyılın ilk yarısında sokaklar havagazı lambaları ile yeni yeni aydınlatılmaya başlanmıştı. Yaratılarının akışını gün ışığından geceye taşıyan besteciler; ekonomik durumları iyi ise; balmumu mumların, değilse donyağı mumların ışığında notalar yazdı ki kimi zaman bu mumları yakmak belki de beste yapmaktan daha zordu. Yüzyılın sonuna doğru elektriğin icadına kadar, eserler bu mumlar, kandiller ve havagazı lambaları ile sahnelendi.
Romantik dönemde ülkeler kendine özgü müzik anlayışını eserlerine yansıtır ve bu da bazı bestecilerin beraber anılmalarına neden olmuştur. Geçen bölümümüzde yer verdiğimiz Almanya’da; Weber, Marchner, Meyerbeer gibi bestecilerle kimlik bulan Alman Romantik Operası İtalyan ve Fransız üslubundan da etkilenerek zaman zaman değişim göstermiştir.
Spiel-Oper: Romantik-Komik Opera bu değişimle isimlendirilmiştir. Dizimizin bu bölümünde opera tarihinde yine aynı dönemde anılması gereken ve bu türde eserler veren diğer Alman bestecilerden; Albert Lortzing, Otto Nicolai, Friedrich Flotow'a ve Fransa’da ise komik romantik opera için eser veren Daniel François Auber'e yer vereceğiz.
Albert Lortzing : Zar und Zimmermann (Çar ve Dülger) Operası, Undine Operası ve Waffenschmied (Silahçı Ustası) Operası
1801-1851 yılları arasında yaşamış olan Lortzing, Almanya'da Romantik-Komik Opera alanında eserler vermiş bestecilerin en başında gelir. Berlin'de doğan Albert, ailesinin müzisyen ve oyuncu olması nedeniyle küçük yaşta kendisini sahnede bulmuştu. Bir süre aktör ve buffa-tenoru: komik-tenor olarak çalışan Lortzing, nihayet 1824 yılında ilk operasını yazarak asıl yapmak istediğinin bestecilik olduğunu anlar.
Operayı, Wagner gibi bütün sanatların sentezi olarak düşünen Lortzing müzik tarihinde, müziğini şiirin zarafetiyle süslemeyi başaran bir besteci olarak anılacaktır. Eserlerinde Fransız komik operasının etkileriyle birlikte, Viyana'ya özgü kaba tulûat yerini daha ince bir mizah anlayışına bırakmıştır.
Besteci, popüler konulardan seçtiği operalarının librettolarını da kendisi yazmıştır.
Lortzing'in Zar und Zimmermann (Çar ve Dülger) Operası dünya opera repertuarlarında en çok yer verilen eserlerinden biridir.
İlk kez 22 Aralık 1837'de Almanya'da sahnelenen eserde Lortzing, Peter Iwanow rolünü de kendisi oynamıştı. Üç perdelik komik operanın konusu: Gemi yapımını öğrenmek için kimliğini gizleyen Rus Çarı Birinci Peter'in çalıştığı gemide bir Peter daha olmasıyla karışan işler, gerçek çarı bulmak İsteyen Fransız ve İngiliz Elçileri'nin birbirlerine yaptıkları oyunlar üzerinedir.
Aktörlük ve bestecilik çalışmaları yanında 1844-1845 yıllarında Leipzig’de Tiyatro orkestrası şefliği de yapan Lortzing'in görevinden alınmasıyla başlayan geçim sıkıntısı süreci ne yazık ki yaşamının sonuna dek sürmüştür. Bestecinin 1845 yılında bestelediği Undine operası dört perdelik sihirli-romantik opera olarak adlandırılır. Bu eserin librettosunu Lortzing, ünlü yazar Friedrich de la Motte'un aynı adlı eserinden kendisi hazırlamıştır. Daha önce başka bestecilerin de eserlerine konu olan hikaye, Fransız halk masalı kahramanı deniz perisi Melusine’in yeniden düzenlemesidir. Operada olaylar, 1450 yılında bir balıkçı köyü ile dükün sarayında geçer.
Lortzing'in Alman Romantik-Komik Operası'na örnek gösterilen bir başka eseri de Der Waffenschmied-Silahçı Ustası Operası'dır. Lortzing, bu yaratısının librettosunu, Alman komedi yazarı Friedrech Wilhelm Ziegler’in ‘Liebhaber und Nebenbuhler In Einer Person: Hem Aşık Hem Rakip’ adlı eserini opera için işleyerek yine kendisi yazmıştır. İlk kez 30 Mayıs 1846 tarihinde Viyana'da sahnelenen üç perdelik operasının başarısıyla besteci aynı tiyatroda orkestra şefliğine getirilse de, tiyatronun bir süre sonra kapanması ile yaşam zorlukları yeniden baş gösterecektir.
Bestecinin sahnelendiğini göremeden yaşama veda ettiği bir operası vardır: 1848-1849 Alman özgürlük hareketlerinden etkilenerek yazdığı işçi mücadelelerini konu alan Regina Operası. Lortzing’in Viyana’dan sürülmesine neden olan bu eseri ancak bestecinin ölümünden 48 yıl sonra 1899 tarihinde Berlin’de sahnelenecektir. Romantik-politik bir "özgürlük operası" olarak anılan eserde; grev yapan ve özgürlükleri için şarkı söyleyen işçiler ana karakterleri oluşturur.
Otto Nicolai ve Die Lustigen Weiber von Windsor(Windsor'un Şen Kadınları) Operası 19.yy'da Romantik Komik-Opera türünde verdiği eserlerle opera tarihinde, Lortzing'den sonra anılması gereken bir diğer Alman besteci de Otto Nicolai'dir. 1810-1849 yılları arasında yaşamıştır. Bir şan öğretmeninin oğlu olduğundan küçük yaşta piyano çalmaya başlayan Otto, otuzlu yaşlarına geldiğinde Viyana Saray Operası yöneticiliği yapacak ve 1842'de Viyana Filarmoni Orkestrasını kuracaktı. İtalyan-Alman üslubunda, geleneksel formları kullanarak yazdığı komik operalar arasında onu üne kavuşturan; Die Lustigen Weiber von Windsor:Windsor'un Şen Kadınları operasıdır. Nicolai'nin bu baş yapıtı, Mozart'ın müziğinin izlerini taşırken, Wagner'in Nürnbergli Usta Şarkıcılar operasına da ilham kaynağı olacaktır. Eser ilk kez 1849 yılında Berlin'de sahnelenmiştir. Üç perdelik fantastik-komik operanın librettosu, Shakespeare'in aynı adlı komedisinden esinlenerek Hermann Mosenthal tarafından yazılmıştır. Windsor’un ünlü çapkını Falstaff’ın maceralarını konu alan operanın en tanınmış bölümü olan uvertürüne ve esere yer verelim.
Friedrich von Flotow ve Martha Operası
1812 yılında Almanya'da Teutendorf'da dünyaya gelen Friedrich, bir çiftlik sahibinin oğlu olmasına karşın ailesinin müzikle ilgilenmesi nedeniyle küçük yaşlarda piyano çalmaya başlamıştı. 16 yaşına geldiğinde, müzik eğitimi almak üzere Paris'e gitmiş ve Adam, Donizetti, Halevy, Meyerbeer ve Rossini gibi bestecilerin müziğiyle büyülenmiş ama en çok Auber'in komik operalarından etkilenmiştir. Gounod ve Offenbach'ı da tanıma fırsatı bulmuştur. Paris Konservatuarına devam ettiği sırada Anton Reicha'dan kompozisyon dersleri almıştır. Gounod, Franz List gibi ünlü bestecilere de ders veren bir kompozisyon hocası olan Anton Reicha'nın Flotow'un opera besteciliğine katkıları çok büyük olmuştur. 30 kadar opera yazan besteci, günümüzde yalnızca iki operasıyla tanınmaktadır: 1845 yılında yazdığı Allessandra Stradella ve 1847 yılında yazdığı Martha. Flotow, opera tarihinde Alman besteciler arasında anılsa da Fransa’da geçirdiği yıllar ve aldığı eğitimle Fransız komik-operasının duygusal nüktesini eserlerine yansıtmış bir bestecidir. Flotow, kendisinden sonraki bestecilerin komik operalarıyla Fransız opera-komik arasında bir köprü olma özelliği gösterir. Martha operası bestecinin; Alman romantizminin, Fransız komik-operasının ve İtalyan melodik stilinin birleşmesiyle oluşturduğu başyapıtı olarak anılır. Operada olaylar 18.yy’da Richmond’da geçmektedir. Lady Harriet ve nedimesi Nancy’nin biraz eğlenmek için Richmond panayırına gidip orada çiftçi Plunket ve arkadaşı Lionel ile tanışması üzerine gelişen hikaye; Lady Herriet ve Nancy’nin kendilerini başka isimlerle tanıtması ve delikanlıların gönüllerini çalmasıyla gelişir. Flotow'un gösterişsiz ama doğal, tatlı ve duygulu müziği ile eser Alman opera sahnelerinde sıkça yer bulmuş, İtalyanca düzenlemesi ile de İtalya’da sevilen operalar arasına girmiştir.
Daniel François Auber : La Muette de Portici(Porticili Dilsiz Kız) Operası ve Fra Diavolo Operası
1782-1871 yılları arasında yaşayan Daniel François Auber, 19.yy. Fransız Operası'nda anılması gereken bir bestecidir. Bestecinin, müzik yeteneği aileden gelmese de kendisini bu alanda yetiştirmiş ve 1805 yılında ilk müzikli sahne çalışması olan Julie ile dikkatleri çekmiştir. İtalyan besteci Rossini’den etkilenen Auber, 1811 yılında İtalyan besteci Luigi Cherubini(Rossini ve Cherubini için bkz Opera Dinlemek-6) ile çalışma fırsatı da bulmuştur. 1823 yılında Auber’in, çağdaşlarının eserlerinin librettolarını da yazan dönemin ünlü oyun yazarı Eugène Scribe ile tanışması ile yaratım süreci ivme kazanmıştır. 1842 yılında Paris Konservatuarı'nın başına getirilen besteci, 30 yıllık görev süresi boyunca bu kurumda; özellikle kompozisyon, piyano ve orkestra enstrüman bölümlerinin gelişmesinde önemli katkılarda bulunur. Auber'in operalarının birçoğu yaşamı ve sonrasında kırk yıl boyunca, Paris'te ve başka opera sahneleri repertuarlarında yer alacaktır.
Auber ve librettist Scribe’in 1823-1864 yılları arasındaki 38 opera çalışmasından La Muette de Portici(Porticili Dilsiz Kız) Operası, müzik otoritelerince Fransız Operası'nın gerçek örneği olarak gösterilir. 1828 yılında ilk kez sahnelenen grand opera tarzındaki eser; sadece büyük sahne özellikleri, dramatik gücü, ateşli ve ihtiraslı müziği ile değil, İspanyol boyunduruğuna karşı, özgürlük ve milli duyguları yansıtması açısından da bir bağımsızlık simgesi olmuştur (Fransa'da 27 Temmuz 1830'da başlayan ve Bourbon Hanedanı'nın kesin olarak yıkılarak liberal bir monarşinin kurulmasına ve restorasyon döneminin kapanmasına yol açan devrimin, Belçika ve Hollanda’nın birbirinden ayrılması ve Belçika’nın bağımsızlığını ilan etmesi ile sonuçlanan Belçika ihtilali olarak anılan hareketin ruhuna dokunması açısından). Operada olaylar Napoli’nin eteklerinde bir balıkçı limanı olan Portici’de geçer.
Auber’in ünlü librettist Eugene Scribe ile bir diğer çalışması olan Fra Diavolo Operası ise; konusunu gerçek bir karakterden alır. 18.yy.’da yaşamış olan ve 1806’da Fransız askerleri tarafından asılan bir gerillanın adıdır Fra Diavolo. Napoli'nin Fransız işgaline direnen ünlü gerilla lideri Michele Pezza'ya verilen yaygın isimdir, Fra Diovolo. Yazar Scribe bu karakterden etkilenerek araya bir de aşk hikayesi koymuş ve Auber’in tatlı melodilerle süslediği üç perdelik romantik komik operası sevilen bir eser olarak opera sahnelerini doldurmuştur. Esere ve eserin ikinci perdesinden Zerlina’nın ünlü ‘’Non temete, Milord’’başlıklı aryasına yer verelim.