Strahov stadyumu’nda işçi sınıfı gösterisi: 1955 Çekoslovakya Spartakiadı

Çekoslovakya'da ilk Spartakiad’ın yapılmasından bu yana 65 yıl geçti. 23 Haziran 1955’te organize edilen kitlesel egzersiz etkinlikleri, Prag'da inşa edilmiş büyük Strahov Stadyumu'nda gerçekleşen en büyük etkinliklerden biri olmayı sürdürüyor. Bu büyük işçi gösterisinin yıldönümü, sosyalist geleceğin sporunu inşa etmede hâlâ çok önemli bir örnek olarak değerlendirilebilir.

İsmail Sarp Aykurt

Komünizmin çok özel bir spor tarihi var ve bu tarih, kapitalist spor tarihi anlatısının sürekli aktarmaktan kaçındığı sayısız zenginliğe sahip. İşçi sınıfının bu eşsiz Strahov gösterisi, bundan tam 65 sene önce Prag’da gerçekleşti. Yine bir Haziran ayı sonunda gerçekleşen bu tarihi ve görkemli işçi sporları gösterisi, sosyalist spor tarihinde farklı veçhelerle ve örneklerle de olsa ciddi bir birikimi olduğunu kanıtlıyor. Bu günden geçmişe doğru bakıldığında, tüm bu deneyimlerin, Türkiye’nin sosyalist geleceğinde spor alanında uygulamaya alacağı spor etkinlikleri için ciddi referans kaynağı olacağını söylemek de olanaklı görünüyor. 

Ancak başlamadan not etmek gereken en önemli şey, gerçekleşen siyasi bölünmelerin (sosyal demokrasi-komünizm) sporda da yansımalarının olduğu ve farklı kurumsallaşmaların bu siyasi ayrışmaların ardından gelmesi ve kurumların siyasi doğrultuda yeniden inşa edilmesidir. SWSI (Sosyalist İşçi Spor Enternasyonali) ile RSI (Uluslar arası Kızıl Spor Enternasyonali) arasındaki ayrım bu ayrışmaya örnektir. Örneğin, SWSI üye federasyonlarına Spartakiadlara katılmayı yasaklarken, sosyal demokrasiyle komünizm arasında keskinleşen sınıfsal mücadele ve farklılaşmalar, bu iki sportif müessese arasında bir kopuşu da ortaya çıkarmıştı. Bu ayrımlar, işçi olimpiyatları ve Spartakiad deneyimlerinde de görüldü.

1955: Büyük Kitle Egzersizi

Spartakiad ismi tüm sosyalist ülkelerde bir ortaklık ve özgünlük içerse de her ülke hem kendi içerisinde hem de diğer komünist ülkelerde de çeşitli beden eğitimi ve spor etkinlikleri için kullanılmıştı. Bununla birlikte, bu ismin ilk etkinliği zaten 1921'de yapılmıştı ve başlatıcısı Jiří František Chaloupecký, ismin mucidi olarak da kabul ediliyordu.

Çekoslovakya’da işçi spor hareketi iki savaş arası dönemde 200 bin üyeye ulaşmıştı. Çekoslovak İşçileri Jimnastik Derneği (DTJ) 1921, 1927 ve 1934 yıllarında Prag’da kitlesel işçi olimpiyatları düzenledi. Bu etkinliklere ortalama günde 35 bin izleyicinin katıldığı söyleniyordu. Çekoslovakya’nın Sovyet orduları tarafından faşizmden arındırılması ve özgürleştirilmesi sonrasında gerçekleşen 1955 Çekoslovakya Spartakiadı ise gerek toplanan milyonlar ve gerekse de 2. Dünya Savaşı ertesinde olması açısından bir ilk oldu. 

Savaş sonrasında, Çekoslovakya’da her beş yılda bir düzenli olarak Prag Strahov Stadyumu’nda yapılan toplu jimnastik gösterilerine de ‘Spartakiad’ ismi verilmişti. Prag’taki bu Spartakiad, senkronize geçen jimnastik oyunları ile toplamda 1 milyon 690 bin kadar kişiyi ağırladı. Spartakiad adı ayrıca, beş yılda bir Prag, Çekoslovakya'daki Strahov Stadyumu'nda düzenlenen kitlesel bir jimnastik sergisi için kullanıldı. Strahov'daki gösteriler, Gençlik Günü, Yetişkin Günü, Birlik Günü ve Silahlı Kuvvetler Günü olarak bölümlere ayrılmıştı. Spartakiad Halk Sanatları Yaratıcılığı Festivali de eşlik etmişti. Dünyanın en büyük stadyumu komünist dönemde kitlesel jimnastik etkinliklerine ev sahipliği yaptı.

(Strahov’da Büyük Spartakiad) 

1955 ylında Prag’da gerçekleşen bu Spartakiad, aslında Kızılordu’nun Çekoslovakya’yı özgüleştirdiği günün 10. Yılında bir anma olarak da organize edilmişti. Henüz bu tarihe gelmeden Çekoslovakya Başkanı Antonín Zápotocký, 1953 yılında, ülke genelindeki organize edilecek olan bu ilk Spartakiad’ın daha önce düzenlenen spor etkinliklerinden hem niteliksel hem de sayısal olarak daha yetkin olmasını, işçi olimpiyatlarında ve bölgesel düzenlenmiş olan Spartakiadlarda şimdiye kadar yapılan organizasyonları her bakımdan aşabiliyor olmasını arzu ediyordu. Bir ilk olarak, 24-30 Haziran 1921’de Prag’da yapılan Çekoslovak İşçi Olimpiyatları Spartakiad tarihinde önemli bir dönemin sadece açılışını yapmıştı. 1955 yılının Haziran ayında ise görkemli bir jimnastik gösterisi işçi sınıfının öncülüğünü bekledi. O zamana dek aradan geçen seneler, Spartakiad ve işçi oyunları ile organizasyonlarının gelişiminde önemli deneyimler yarattılar.

https://youtu.be/wrwmFNK9tLg (Spartakiad izlenimleri) 

Geleneksel spor mefhumu ve Sokol’un Spartakiad’a Dönüşümü

Çekoslovak spor tarihinde geleneksel bir terim olan Sokol, Slav dillerinde ‘şahin’ anlamına geliyor. Avusturya-Macaristan İmparatorluğu’nun Çek bölgesinde Prag’da 1862 yılında Miroslav Tyrs ve Jindrich Fügner tarafından kurulan ve ulusun bedensel, ahlaki ve entelektüel gelişimini amaçlayan önemli bir jimnastik hareketi olarak öne çıkıyordu. Sokol, çok kısa sürede önce çevresindeki illere, sonra da bölgedeki diğer ülkelere yaygınlaştı. Slav uluslarının birliğini savunan ve politik ilişkilerin dışarısında kalmayı başaran Sokol hareketi, gazeteleri, tiyatroları ve ‘kuşların buluşması’ anlamına gelen ‘Slets’ isimli kitle jimnastik festivalleri ile Orta Avrupa’da büyük güç kazanmayı başardı. 1930 yılına gelindiğinde 630 bin üyeye ulaşan hareketin, 1938 yılında organize ettiği son Slet organizasyonuna 350 bin kişi katıldığı iddia ediliyordu.

Sokol’da 1955 yılında gerçekleşen bu görkemli jimnastik etkinliğine benzeyen ve tarihi 1882 yılına kadar geriye götürülebilen bir jimnastik gösterisiydi. Sokol 2.Dünya Savaşı sırasında yasaklandı, 1945'te yeniden canlandı. Ancak Spartakiadlarda Sokol geleneğinin önemli bir etkisi olması ile birlikte, ilk deneyimlerin Sovyet anlayışından ve performans tarzından fazlasıyla etkilendiğini görüyoruz. Her ne kadar Sokol geleneğinin ve liderliğinin komünizme yaklaşmasında bir sınırlılık olsa da Spartakiadlarda bu deneyimden de yararlanıldı. Sokol sletleri ise komünizm tarafından yepyeni bir siluete kavuşturuldu. Sokol, Spartakiad organizasyonu için Çekoslovakya’da kolaylaştırıcı bir işlev gördü. Sosyalizm, spordaki bu birikimi çok yüksek bir noktaya ulaştırmayı başardı.

Bir alternatif spor okuması olarak sosyalist organizasyonlar

Çekoslovakya, Almanya ve Avusturya’nın ardından sosyal demokrat işçi sporları hareketlerinin en güçlü olduğu üçüncü ülkeydi. Çekoslovak İşçi Jimnastik Kulüpleri (DTJ) 1903 yılında kurulmuş ve SWSI’nin de kurucuları arasında yer almıştı. 1920 yılında sosyal demokrat ve komünist ayrışma yaşandığında, DTJ’nin 1565 bağlı kulübü ve 224 bin üyesi bulunuyordu.

1930 yılında ise sosyalist kanadın üye sayısı 137 bin, komünist kanadın üye sayısı ise 120 bin kadardı. Bu siyasetin spor üzerindeki etkisini göstermesi açısından o dönemlerden bir örnektir. Çekoslovakya özelindeki komünist ve sosyalist ayrışma, aynı zamanda büyük oranda SWSI ile RSI arasındaki mücadelenin ve politik/sportif hamlelerin de sınırlarını çizdi. Bunun bir göstergesi olarak, 1921 Haziranında Prag’da yapılan, birisi komünist diğeri sosyalist iki farklı işçi sporları oyunları gösterilebilirdi. Her iki organizasyonu da 100 binin üzerinde izleyici takip etmişti. İşçi sınıfının spor ile ilgisi tarihin her anında sıcak ve samimi oldu.

Prag tam bir işçi sporu kenti gibiydi. 1921 Sosyalist Olimpiyat Oyunlarına 22 bin 300 kişi, 1927 Sosyalist Olimpiyatları’na 30 bin 100 kişi, 1934 Sosyalist Olimpiyat Oyunları’na ise 14 değişik ülkeden 34 bin 900 yarışmacı ve 60 bin kişi ise gösteri için katılmıştı. 1934 Olimpiyatları çektiği ilgi, 1932 Los Angeles Olimpiyat Oyunları ile yarışabilecek düzeydeydi. İşçi sınıfının sporda yakaladığı ivme o zamanlar göz kamaştırıcıydı. 1955 yılına gelindiğinde ise stadyumda milyonlar, ülkede sosyalizm vardı. Spartakiadlar ve kitlesel spor organizasyonları sosyalizm için bir örgütlenme, kaynaşma ve zamanlama harikaları oldular. Sporun kitleselleşmesi, bedelsiz ve tüm halka kamusal bir hak olarak, anayasal güvence altında sunulması tüm sosyalist ülkelerin gerçekleştirdiği eşsiz bir tarihsel ve sportif ilerlemedir. Çekoslovakya, bu örneklerden yalnızca bir tanesidir ve 1955’in Haziran ayında gerçekleşen bu büyük işçi sınıfı gösterisi, yeniden hayat bulacağı kalabalık buluşmaları ve yepyeni örnekleri beklemektedir.

Yararlanılan kaynaklar:

- Türkmen, M. (2012). Siyasal Toplumsallaşma aracı olarak Beden Eğitimi ve Spor, İşçi Sporları ve Türkiye’deki Etkileri (1923-1938). Ankara.