DSÖ’nün 10 Ağustos’ta güncellediği bilgilere göre şu anda dünyada 167 tane Covid-19 aşı çalışması var. Bunlardan 28 tanesi klinik çalışma aşamasında bulunuyor. Son günlerde adından çok söz edilen Rusya Gamaleya Enstitüsünün çalışması da bu grupta yer alıyor.
Aşı araştırmalarındaki hızı anlamak açısından şu bilgi yararlı olabilir: 22 Haziran tarihinde klinik aşamadaki çalışma sayısı 13’dü ve bunların da yalnızca 1 tanesi Faz 3 aşamasındaydı. O tarihte Gamaleya Enstitüsü’nün çalışmaları henüz klinik deney aşamasına ulaşmamıştı.
Aşıda klinik aşama
Klinik aşı araştırması insan deneylerini ifade eder. Bu da kendi içinde üç faza ayrılır: Faz 1’de aşı adayı 100’den az kişide, Faz 2’de birkaç yüz kişide, Faz 3’de ise binlerce kişi üzerinde denenir.
İnsan deneylerinin amacı aşının yeterli bağışıklık oluşturup oluşturmadığının, eğer bunu başarıyorsa bunun için kaç doz yapılması gerektiğinin, sağlanan bağışıklığın ne süre yeterli düzeyde korunduğunun ve yan etkilerinin tahammül sınırları içinde olup olmadığını saptanmasıdır.
Bütün bunlara karar verebilmek için aşının her iki cinsiyetten ve değişik yaş gruplarından bireyler üzerinde denenmesi ve ayrıca aşı uygulanmayan bir kontrol grubunun da kullanılması gerekir.
Aşı yarışı
Aşı araştırmaları, virüsün insanlığa verdiği tahribat nedeniyle tam bir yarışa dönüştü.
Bunun günümüz dünyasında iki önemli nedeni var:
İlki emperyalist sistem içinde ülkelerin prestij arayışı. Bunu emperyalist sistemdeki hegemonya krizinin tetiklediği açık. ABD’nin her bakımdan sistemi yönetemez hale geldiği, prestij kaybettiği içinde bulunduğumuz koşullarda özellikle Çin ve Rusya’nın aşı konusunda fazlasıyla hırslı davranmaları ve bu iki ülkenin bu alanda elde edecekleri herhangi bir başarının da Batı’yı fazlasıyla rahatsız etmesi zaten beklenen şeyler.
İkinci neden ise aşıyı üretmeyi başaran ülke ve şirketlerin bu işten büyük para kazanacak olmaları. Trump’ın Pfizer ve Biontech ile henüz tek bir dozu ortada olmayan 100 milyon doz aşı için 1,95 milyar Dolar, yani her doz için 19,5 Dolar ödediği ve uzun yıllardır aynı miktarlarda kullanılmakta olan diğer aşıların doz fiyatının 1 Dolar’ın bile altında olabildiği dikkate alınırsa, bu aşıyla ilgili pazarın büyüklüğü ve şirketlere vadettiği kar miktarı daha iyi anlaşılabilir. Üstelik aşı şirketler için garanti pazardır.
Rus Gamaleya Enstitüsü
Rusya’da söz konusu aşıyı Gamaleya Epidemiyoloji ve Mikrobiyoloji Araştırma Enstitüsü geliştiriyor.
Gamaleya Enstitüsü ilk kez 18 Haziran tarihinde iki grupta yer alan toplam 38 birey üzerinde insan deneylerine başladığını açıkladı.(3) Bu araştırmanın sonuçları 16 Temmuz’da duyuruldu ve aşının tüm bireylerde bağışıklık sağladığı ve önemli bir yan etkiye neden olmadığı belirtildi.(4) Bunun ardından da 11 Ağustos tarihinde Putin, tamamen etkili ve güvenli olan aşının Rusya Sağlık Bakanlığınca onaylandığını ve yakın zaman içinde yaygın uygulanmasına başlanacağını bildirdi.(5,6)
Adenovirüs temelli bir aşı
Gamaleya Enstitüsü’nün üzerinde çalıştığı aşı adenovirüs temelli bir aşı. Dünyada Faz-3 aşamasına ilk ulaşan Oxford Üniversitesi’nin aşı adayı da aynı türden. Benzer şekilde Çin’deki aşı çalışmalarından birisinde de aynı teknoloji kullanılıyor.
Adenovirüsler özellikle çocuklarda solunum yolu enfeksiyonlarına neden olur. Günümüzde adenovirüs ailesinin iki tipini içeren bir aşı mevcuttur.
SARS-COV-2 virüsüne karşı aşı geliştirme çalışmalarının bazılarında (Oxford ve Gamaleya’da olduğu gibi) adenovirüsler bir vektör olarak kullanılıyor. Yani SARS-COV-2’nin insan hücrelerine tutunmasını ve böylece hastalık yapmasını sağlayan dikensi (spike) proteininin geni adenovirüse taşınıyor, böylece insan yapımı (genetik mühendisliği ürünü) bir adenovirüs elde ediliyor, işte bu mühendislik harikası materyal Covid-19 aşı adayı oluyor.(7)
Eğer bu çalışmalar başarılı olursa aşının tek dozu bağışıklık oluşturmak için yeterli olacak, ama önümüzdeki yıllar içinde tekrar gerektirip gerektirmediğine yapılacak antikor testleriyle karar verilecek.
Rus aşısının barındırdığı soru işaretleri
Putin’in açıklamasından sonra emperyalist bloğun diğer tarafında yer alan ülkelerin farklı çevrelerinden eleştiriler geldi.
Örneğin Almanya Sağlık Bakanı Spahn ile ABD Ulusal Alerji ve Enfeksiyon Hastalıkları Enstitüsü’nün direktörü olup aynı zamanda da Beyaz Saray Koronavirüs Görev Gücü içinde yer alan Anthony Fauci hemen hemen aynı cümlelerle Gamaleya çalışmasının güvenilirliğiyle ilgili ciddi sorun olduğunu ifade ettiler.
Bu açıklamalarda yukarıda andığımız emperyalist sistem içi rekabetin etkileri olabilir. Emperyalistler birbirlerine ve dünya halklarına neler yapmıyorlar ki? Rusya’nın gerçekten başarmış olduğu bir keşfi gözden düşürmek onlar açısından sıradan bir şeydir.
Fakat Gamaleya Enstitüsü’nün çalışmalarıyla ilgili olarak gerçekten kafa karıştıran önemli soru işaretleri de var.
Örneğin çalışmaya dair son bilinen Faz 3 ayrıntısı aşı adayının yalnızca 38 kişi üzerinde denendiği: 18 Haziran. O zamandan beri böyle bir araştırma açısından hızla yol almaya yeterli uzun bir zamanın geçtiği açık. Ancak bu araştırmalara ilişkin kamuoyuna herhangi bir popüler ve/veya akademik bilginin yansımamış olması işte o önemli soru işaretlerini yaratmaya yetecek nitelikteki boşluklar.
Oysa Oxford Üniversitesi’nin 1.077 kişilik çalışması Nisan ayı sonuna denk geliyordu ve bu nedenle de muhtemelen sonuca en hızlı şekilde ulaşacak çalışma olarak görülüyordu. Oxford’un amacı o çalışmayı 1 ay içinde tamamlandıktan sonra 5.000’lik bir Faz 3 çalışması başlatmaktı.
Oxford’un 23 Nisan ile 21 Mayıs arasında yürüttüğü bu 1.077 kişilik araştırması ancak 20 Temmuz tarihinde Lancet Dergisi’nde yayımlandı.(8) Bu işler uzun sürüyor. Araştırma dizayn ediliyor, veri toplanıyor, veri güvenliği test ediliyor, verilerin analizi yapılıyor, sonra da araştırma makale haline dönüştürülüyor, bu makaleyi bir hakem kurulu değerlendiriyor ve yayımlanma aşamasına bu şekilde ulaşılıyor.
Nitekim söz konusu edilen Faz 3 çalışması 20 Haziran’dan beri ve 5.000 üzerindeki gönüllü birey üzerinde Brezilya’da çok merkezli olarak yürütülüyor.(9)
İşte Gamaleya Enstitüsü’nün çalışmalarında eksik olan şey bu ve bu nedenle bilim insanları da Putin’in açıklamasına fazlasıyla tereddütlü yaklaştılar. Zaten önemli olan bu, yoksa Batı’da politikaya bulaşmış insanlarınki değil.
Üstelik Putin’in açıklamasını yalanlarcasına, kimi Rus bilim insanlarının aşının etkinliğinin kesin olmadığı; şişlik, kızarıklık, ateş gibi yan etkilerinin bulunduğu; Faz-3 araştırmalarının henüz başlamadığı yönündeki açıklamaları da basında yer buldu.(10)
Rusya Doğrudan Yatırım Fonu Başkanı Dimitriev ise 20 Temmuz’da Faz 2’nin 3 Ağustos’ta tamamlanacağını, Faz 3’ün Türkiye, BAE ve değişik Afrika ülkelerindeki 100’er kişilik gruplar üzerinde Ağustos ayında başlayabileceğini açıklamıştı.(11)
Putin’in açıklamasının barındırdığı en büyük tehlike: Aşıya karşı güvensizlik
Emperyalist ülkeler para ve patronaj yarışı içindeler. Salgın günlerinde aşı çalışmaları bu bakımdan kendilerine yeni bir fırsat sunmuş oldu.
Ama umarız aşı savaşları bir felaketle sonuçlanmaz.
Zira eğer Rusya üretmekte olduğu aşının Faz 3 aşamasını tamamlamadan yaygın uygulamaya başlar ve sonuçta yeterli bağışıklık elde edemezse, bu, tüm aşılara yönelik tam bir güvensizliğe yol açar.
Dünyada giderek yayılmakta olan aşı karşıtlığı kendisine yeni bir dayanak bulmuş olur ve o aşamadan sonra üretilecek güvenilir bir Covid-19 aşısı da yaygın uygulama olanağı bulamaz.
1-file:///C:/Users/%C4%B0lker/Downloads/novel-coronavirus-landscape-covid-19-(2).pdf
4-https://www.clinicaltrialsarena.com/news/russia-covid-19-vaccine-data/
6-https://covidvax.org/covid19-vaccine/Gamaleya/Adeno-based-Gamaleya-Research-Institute
7-https://cen.acs.org/pharmaceuticals/vaccines/Adenoviral-vectors-new-COVID-19/98/i19
8-https://www.thelancet.com/journals/lancet/article/PIIS0140-6736(20)31604-4/fulltext
9-https://www.ox.ac.uk/news/2020-06-28-trial-oxford-covid-19-vaccine-starts-brazil