Güney Afrika ve Hindistan, koronavirüs aşıları üzerinde ilaç şirketlerinin fikri mülkiyet haklarının geçici olarak askıya alınması için Dünya Ticaret Örgütü’ne (DTÖ) başvurdu. Pfizer başta olmak üzere ilaç şirketleri ile İngiltere, ABD, Kanada ve AB’nin peşinen karşı çıktığı teklifin DTÖ’de kabul edilmeyeceğine kesin gözüyle bakılıyor.
Bugün Lancet’te yayımlanan makaleye göre, Güney Afrika ve Hindistan 20 Kasım tarihinde DTÖ’ye bir teklif vererek, Covid-19 aşılarına ve hastalığın tedavisinde geliştirilen diğer yeni teknolojilere yoksul ülkelerin erişiminin sağlanması için, bunları geliştiren şirketlerin patent de dahil fikri mülkiyet haklarının geçici olarak askıya alınmasını istedi.
Ancak ilaç sanayisi ve yüksek gelirli ülkeler teklife peşinen karşı çıkıyor. Argümanları ise bu adımın, şirketlerin inovasyon, yani yenilikçi teknolojilerin geliştirilmesi hevesini kıracağı… Teklife karşı çıkan ülkeler gönüllü ruhsatlandırma ve COVAX girişimi gibi mekanizmalarla aşıya adil ulaşımın sağlanacağını iddia ediyor. AB sözcüsü ise fikri mülkiyet haklarının Covid-19 ilaç ve teknolojilerine erişimi engelleyeceği konusunda bir kanıt olmadığını ileri sürdü.
Patent yoksul ülkelerin aşıya erişimini engelliyor
Hindistan ve Güney Afrika tarafından sunulan teklifte, pandemi boyunca özel önlemler alınmazsa zengin ülkeler yeni teknolojilerden piyasaya sürüldükleri andan itibaren yararlanırken yoksul ülkelerin pandeminin yol açtığı yıkımları yaşamaya devam edecekleri belirtildi. Teklifte şirketlerin patent gibi fikri mülkiyet haklarının Covid-19 için üretilen tıbbi ürünlere ulaşımı engelleyeceği kaydedildi.
'Üretim yalnızca patenti elinde bulunduranlara bırakılamaz'
Teklif patent “hakkının” tümüyle değil sadece pandemi döneminde geçici olarak yasaklanmasını talep ediyor. Teklifte böylece çok sayıda aktörün aşı üretimine daha erken başlayabileceği, daha yüksek miktarda aşının üretilebileceği, üretimin sadece patent hakkını elinde tutanlara bırakılmayacağı belirtiliyor.
Hindistan tarafından DTÖ'nün TRIPS (Ticaretle Bağlantılı Fikri Mülkiyet Anlaşması) Konseyi toplantısına sunulan açıklamada “Bir yandan bu ülkeler sınırlı tedarikten alabildikleri kadarını satın alıp gelişmekte olan ve az gelişmiş ülkelerin payına aşı bırakmıyorlar. Diğer yandan ve çok garip bir biçimde aynı ülkeler küresel üretimi ve tedariki yalnızca adaletli değil aynı zamanda tüm ülkelerin bu aşılara zamanında ve uygun fiyatla erişimini artırmasını sağlayacak (patent hakkından) muafiyete karşı argümanlar öne sürüyor” denildi.
Ancak DTÖ’nün kararlarının genel olarak konsensüsle alındığı belirtilerek, teklife destek veren onlarca ülkeye karşın teklifin benimsenmemesine kesin gözüyle bakılıyor.
Patent muafiyetini reddeden Pfizer CEO'su: Biz ticari bir şirketiz
Öte yandan 20 Kasım tarihinde Hollanda basınında yer alan bir haberde AB ülkelerinin de ABD’li ilaç tekeli Pfizer’den geliştirdiği aşının daha fazla erken ve daha fazla sayıda üretilebilmesi için patentini istedikleri ancak Pfizer’in bunu kabul etmediği belirtilmişti.
Haberde Hollandalı parlamenter ve uzmanların patent hakkından vazgeçmeyerek Pfizer'in binlerce kişiyi riske attığını dile getirdiği belirtilmişti.
AB, Pfizer-BioNTech aşısı için doz başına 15,50 Avro ödemeyi kabul etmişti. Şirket bu yıl içinde dünya ölçeğinde yalnızca 50 milyon doz aşı üretebileceğini, gelecek yılsa 1,3 milyar doz aşı üretmeyi hedeflediğini açıklamıştı.
Daha fazla üretim için patent “hakkı”ndan vazgeçmeyi reddeden Pfizer’in CEO’su Albert Bourla ise “Biz ticari bir şirketiz ve aşımızı geliştirmek için çok büyük finansal riskler aldık” demişti.