Nisan ayı imalat sanayi KKO: Piyasa istiyor, sanayi çarkları dönüyor

Nisan ayı imalat sanayi kapasite kullanım oranı, önceki yılın aynı ayına göre 14 puana yakın geriledi. Sanayi üretimde önemli bir gerileme yaşandığı açık. Ancak verinin detayları, üretimdeki gerilemenin esas olarak talep düşüşünden kaynaklandığını, talep olan sektörlerde işçilerin hayatları hiçe sayılarak üretimin tamgaz devam ettiğini gösteriyor.

Haber Merkezi

Merkez Bankası’nın geçen hafta açıkladığı Nisan ayı imalat sanayi kapasite kullanım oranı (KKO) verileri, imalat sanayiinde önemli bir daralmaya işaret ediyor. Sanayi tesislerinin aylık üretim kapasitelerinin ne kadarını kullandıklarını gösteren KKO, 2017-2019’u kapsayan üç yıllık dönemde ortalama yüzde 77 civarındayken, 2020 yılının Mart ayında yüzde 75,3 iken, 2020 yılının Nisan ayında yüzde 61,6’ya geriledi. 2019 yılının Nisan ayı imalat sanayi KKO’su yüzde 75’ti. 14 puana yaklaşan gerileme, yüksek oranlı bir daralmayı ifade ediyor. Ancak sektörel detaylara bakıldığında salgına yönelik önlemler alınması nedeniyle, işçilerin sağlığını koruma kaygısıyla üretime ara verilmediği, güçlü talep düşüşlerinin olduğu sektörlerde üretim araları ya da sınırlandırmaları olduğu çarpıcı bir şekilde görülüyor.

Tekstil, giyim, otomotiv, makine gibi ihracatın üretim içindeki payının yüksek olduğu, ana pazarların Türkiye’den önce salgının etkileri görülmeye başlayan Avrupa ülkeleri olduğu sektörlerde dış talepteki keskin düşüşe paralel imalat sanayi ortalamasından daha fazla gerileme yaşandı. Ancak gıda-içecek, kimya (temizlik malzemeleri vb) gibi günlük temel ihtiyaçlara yönelik üretim yapan sektörlerin yanısıra ara malı üretimi yapan plastik-kauçuk, fabrikasyon metal ürünleri, ana metal gibi sektörlerde KKO gerilemesinin imalat sanayi ortalamasının altında olduğu görülüyor. Gıda-içecek, kimya gibi sektörlerde ihracattaki azalma, turizm ve yeme-içme sektörlerinin kapanması gibi etkenler de dahil edildiğinde gerilemenin çok sınırlı olduğu, stoklama eğiliminin de etkisiyle hanehalkı talebinin, buna bağlı üretimin arttığı söylenebilir.

Otomotiv, makine, elektrikli teçhizat gibi sektörlerde dış pazarların seyrine bağlı planlı üretim araları verildi. Bu sektörlere ara malı sağlayan sektörlerdeki yavaşlamanın daha düşük olması stoğa üretim yapıldığını, salgının başından bu yana siyasi iktidarın hem söylem hem de uygulamalarıyla açık bir şekilde ifade ettiği rakiplerden pazar kapmaya yönelik bir stratejinin uzantısı olduğu düşünülebilir.

Tekstil-giyimde tarihi rekor düşüş

Sektörel bazda rekor düşüş tekstil ve giyimde görüldü. Mart ayı ihracat rakamlarında da bu sektörlerdeki gerileme sırasıyla yüzde 20 ve yüzde 30 ile çok yüksekti. Sektördeki sermaye temsilcilerinin yaptığı açıklamalar Nisan ihracatında çok daha yüksek bir gerileme görüleceğine işaret ediyor. Hazır giyim üretiminin yüzde 70’i, tekstil üretiminin doğrudan yüzde 50, dolaylı olarak yüzde 70-75’i ihracata yönelik. Kapanan ülkeler, alışveriş merkezleri, perakende zincirlerinin siparişleri iptal etmesine yol açarken hazır giyimde “fast fashion” adı verilen iş modeli de stoğa üretim yapmayı olanaksız kılıyor. İnşaat ve turizmden sonra hala en yüksek istihdam düzeyine sahip tekstil-giyimdeki daralma tarihi bir düşüşe karşılık geliyor.

Sokağa çıkma yasağından muaf tutulanlarla KKO verisi uyumlu

Sokağa çıkma yasağı uygulamasından muaf tutulan sektör kapsamının genişliğiyle imalat sanayi KKO verilerinin uyumlu olduğu görülüyor. Gıda ve temizlik malzemesi üreten, yaşamsal önem taşıyan sektörlere izin verilirken bu tesislerin her tür tedarikçisi de kapsama sokulmuştu. Her tür ambalaj üreten tesislerden ekipman üretenlere geniş bir listeye bu kapsamda izin verildi. Benzer şekilde stratejik konumlamasıyla ihracata yönelik üretim yapanlar da kapsam dışı tutuldu.

2009 ile ne kadar benzer?

KKO’da bu kadar yüksek gerilemenin benzeri 2009 yılı Nisan ayında görülmüştü. 2009 Nisan’ında imalat sanayi KKO yüzde 61,20 olmuştu. Ancak 2009 yılında tek bir ayda keskin bir düşüş yaşanmamış, 2008 yılının sonbaharından itibaren kademeli bir düşüş gerçekleşmiş, KKO en düşük düzeyine de Mart ayında yüzde 60,8 ile inmişti. Esas olarak gelişmiş kapitalist ülkelerde gelir kayıplarını bağlı olarak talep daralması yaşanmış, otomotiv, beyaz eşya gibi ürünlerde yüksek oranlı talep düşüşleri olurken tekstil-giyimde daha sınırlı kalmıştı. Nitekim otomotiv, beyaz eşya, makine ve onlara ara mal sağlayan sektörler yüksek oranlı daralırken tekstil-giyim sektörü daralması imalat sanayi ortalamasının çok altında kalmıştı.

İmalat Sanayi KKO’su nasıl hesaplanıyor?

Merkez Bankası, her ay başında seçilmiş firmalara gönderdiği İktisadi Yönelim Anketi’ne verilen yanıtları toplulaştırarak KKO verilerini oluşturuyor. Nisan ayı için açıklanan veriler bin 727 işyerine gönderilen anketin sonuçlarına dayanıyor.