Kuzey kutbunun ilk haritası

Bundan yüzyıllar önce Flaman haritacı Gerardus Mercator dünyanın hatasız şekilde bir kâğıda aktarılamayacağını fark etti ve ünlü projeksiyon sistemi ile yarattığı haritanın köşesine kuzey kutbunun bir görünümünü iliştiriverdi. 

Bilim ve Aydınlanma

Kutuplardan biraz basık, ekvatordan biraz şişkin olan dünyamız yusyuvarlak bir şekle sahip olmadığından kartograflar yüzyıllardır dünyayı bir elipsoit ile matematiksel olarak açıklamaya, sonra da bu elipsoidi bir projeksiyon yöntemi kullanarak düzlemeye, yani kağıda aktarmaya çalışıyorlar. 

Flaman haritacı Mercator bundan yaklaşık 450 yıl önce denizcilerin rotalarını daha kolay hesaplayabilmeleri için bir dünya haritası çizdi. Dünyayı bir düzleme yansıtırken dünyaya teğet bir silindir kullandı. Ancak kullandığı bu projeksiyon yöntemi nedeniyle ekvatordan kutuplara doğru haritadaki büyüklükler orantısız gözüküyordu. Bu yüzden 1569 tarihli dünya haritasının köşesine kuzey kutbunun ayrı bir haritasını yerleştirdi. 

Bugün pek çok coğrafya tarihçisi, Mercator’un haritasını esas olarak Inventio Fortunata adlı bir seyir defterine göre oluşturduğu konusunda hemfikir. İnsanlığın kuzey kutbunu 20. yüzyılın başlarında fiziksel olarak detaylıca araştırmaya başladığını düşünürsek Mercator’un bu keşiflerden 400 yıl önce, hayal gücü ve denizcilerin anlatıları dışında bir kaynağı olmadığı sonucuna varabiliriz. 

Mercator, kuzey kutbunu dev bir girdap oluşturan akarsular ile bölünmüş dört büyük kara parçası ve ortasına yerleştirdiği koyu renkli yüksek kayalıklar (Rupus Nigra et Altissima) ile tasvir ediyordu. Bu tasviri, Inventio Fortunata’nın yanı sıra kâşif Martin Forbisher’den dinlediklerine dayanıyordu. Pek çok denizci ve haritacı, Mercator’un haritasının ortasındaki kayalıkların manyetik olduğunu ve pusulaların bu kayalıklar yüzünden kuzeyi gösterdiğini düşündü. 

Dört parçaya ayırdığı kuzey kutbunun her parçasının farklı nitelikleri vardı. Örneğin, birinde 4 feet (yaklaşık 1.21 cm) boyunda pigmelerin yaşadığı yazıyordu! Sonraki on yıllar boyunca, yeni bilgiler ortaya çıktıkça, Mercator ve çırakları bu orijinal haritayı genişletip güncellediler. 1606’da Jodocus Hondius tarafından Mercator’un kutup haritası güncellendi ve “Septentrionalium Terrarum” böylece yaygın olarak bilinen halini aldı.

Bugünden bakıldığında oldukça acemi, naif ve hayalperestçe çizilmiş gibi görünse de bu haritada Mercator’un kullandığı matematiksel yöntemler bugün sıklıkla kullandığımız UTM projeksiyonunun (Universal Transverse Mercator) temellerini oluşturuyor.

Kaynakça

Gaspar, J. A., & Leitão, H. (2014). Squaring the circle: how Mercator constructed his projection in 1569. Imago Mundi, 66(1), 1-24.

Gaspar, J. A. (2016). Revisiting the mercator world map of 1569: an assessment of navigational accuracy. The Journal of Navigation, 69(6), 1183-1196.

De Reyes, U. E. (1973). Mercator's changing concept of the nature of the North Pole.

Bouchard, J. The Mercator Project: Innovative Enhancement of a Founding Document for Polar Studies. Papers presented at the 25th Polar Libraries Colloquy, hosted by the British Antarctic Survey and Scott Polar Research Institute, Cambridge, UK, 30th June–4th July 2014., 12.