Küba’da ekonomik düzenlemenin ilk ay bilançosu: İstihdamda ayarlamaya gitmek

Ekonomi alanındaki düzenleme, Kübalıların devlette çalışma isteğini tetikledi. Küba, pandemi ve ablukanın da baskı altına aldığı istihdamdaki hareketliliğin, üretime sevk edilmesi için çabalıyor.

Dış Haberler

Küba’da 2021 başında başlayan ekonomik düzenleme ilk bir ayını doldurdu. Küba hükümetinin öngördüğü belirsizlikler, ilk bir ayda en fazla ürün fiyatları ve istihdam alanlarında kendisini gösterdi. Hükümet bir yandan kimi kalemlerin fiyatlarında öngörülenin dışındaki dalgalanmaları denetim altına almaya çabalıyor. Diğer yandan, düzenlemelerin en olumlu etkilerinden biri, çok sayıda Kübalı’nın kayıtlı çalışma yaşamına katılma isteğinde kendini gösterdi. Burada hükümet, yeni istihdam alanlarının üretimi artırmasına odaklanıyor.

Uzun süredir üzerinde çalışılan ve bu yıl başı itibariyle uygulamaya konulan ekonomik düzenleme, temel olarak ülkedeki ikili para sistemini kaldırdı, devlet sektöründe maaşları 5 kat artırdı ve ülkenin üretim ve ihracatının artması için çeşitli değişiklikler getirdi. 

Düzenlemenin birinci ayının sonunda Küba devletinin üst yönetimi bir değerlendirme toplantısı yaptı ve yeni kararlar aldı. Küba Cumhurbaşkanı Miguel Díaz-Canel, şu an ülkenin önünde kimi sorunlar olduğu ve bunların üç başlıkta kümelendiği saptamasını paylaştı: Düzenleme adımlarının uygulanmasındaki hatalar, Covid-19 salgınıyla mücadele ve gıda üretimi.

Küba’nın yerli aşısı Nisan ayına yetişecek

Koronavirüs salgını, Küba’nın ekonomide köklü değişiklikler yaptığı bir süreci epey karmaşık hale getirdi. Şimdiye kadar ülkede toplam 240 ölüm vakası yaşandı, ancak Ocak ayında vaka sayılarının artmaya başlaması Küba hükümetinin yeni önlemler almasını tetikledi. 

Díaz-Canel, Ocak’ta görülen artışın temel sebebinin “disiplinsizlik” olduğu görüşünde. Küba lideri, yurtdışından seyahat edenlerin ve akrabalarının karantinaya riayet etmediği ve genel olarak toplumun özgüvenden kaynaklı olarak rehavet havasına girdiğini belirtti: “Sorunu çözmek için ne yapmamız gerektiğini biliyoruz, ama daha hassas çalışmamız lazım.”

Uzmanlar, Küba’nın geliştirdiği Covid-19 aşılarından Soberana-02’nin Nisan ayı sonunda ülke içinde kullanılmaya başlanacağını öngörüyor. Aşıyı üreten BioCubaFarma şirketi, Küba’nın dünyada “tüm nüfusunu aşılayan ilk ülkelerden biri” olacağını tahmin ettiklerini belirtiyor.

Düzenlemenin ilk etkisi: İstihdam

Küba’da hayata geçirilen ekonomik düzenlemenin ilk etkilerinden biri, iş bulma kurumlarına yapılan başvurularda patlama yaşanması oldu. Havana’nın Diez de Octubre semtindeki iş kurumu müdiresi, Küba basınına verdiği demeçte, eskiden günde 10-15 başvuru yapılırken, şu an sayının günlük 80-100 civarına çıktığını belirtiyor.

Bu değişikliğin temel sebebi, ekonomik düzenleme. Düzenleme öncesinde devlet sektöründe maaşlar çok düşük olduğu için birçok Kübalı, devlette çalışmaya gönülsüzdü. Benzer şekilde, özellikle turizmle bağlantılı kayıt dışı işlere daha fazla rağbet gösteriliyordu. Devletin, ekonomik durumlarına bakmaksızın tüm Kübalılara doğrudan maddi yardım sağlaması da bu eğilimi güçlendiriyordu. Ancak düzenlemeyle birlikte maaşlar misliyle artarken, fiyatlar da artış gösterdi. Böylece kayıtlı ve maaşlı bir işte çalışmak tercih edilir hale geldi.

Öte yandan, bu durumda, salgının da etkisi var. Salgınla birlikte başta turizmle bağlantılı olanlar, hizmet sektöründeki birçok küçük işyeri kapandı ve kayıt dışı işler durma noktasına geldi. Bu da iş bulma kurumlarının önündeki sıraları uzattı.

Küba’da devlet, çalışmak isteyen herkese iş sağlıyor. Salgın öncesinde Küba’da işsizlik yüzde 2’nin biraz üzerindeydi, ancak bu sayı, esas olarak, çalışmayı tercih etmeyen veyahut da kayıtdışı çalışan Kübalılar’dan oluşuyordu. Şimdi bu kesim de maaşlı iş arayışına girmiş durumda.

Díaz-Canel, bu eğilimi, özellikle üretimle ilgili işlere yönlendirmek üzere önlemler aldıklarını, en büyük görevin de yerel yönetimlere düştüğünü söylüyor. Yerel yönetimler, kendi bölgelerinde iş arayanları, üretimle ilgili işlere sevk etmek konusunda birinci dereceden inisiyatif sahibi.

Kendi hesabına çalışma alanı genişletiliyor

Üretimi artırma konusunda atılan ikinci adım, “kendi hesabına çalışma” alanının genişletilmesi oldu. Küba’da “kendi hesabına çalışma” kavramı, temel olarak kafeterya işletmek, berberlik, tamircilik gibi işler yapanlar için kullanılıyor. Kendi hesabına çalışanlar yine devlet tarafından sigortalanıyor ve gelirleri üzerinden vergi ödüyor.

Şimdiye dek Küba devleti, kendi hesabına çalışılabilecek olan alanları belirliyordu. Burada 127 faaliyet, kendi hesabına çalışma lisansı almaya uygun olarak listeleniyordu. Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanı Marta Elena Feitó Cabrera, artık bunun yerine “kendi hesabına çalışılamayacak” faaliyetleri listeleyeceklerini duyurdu. Bu şekilde 124 faaliyet belirlediklerini ifade eden Bakan, bunun dışındaki tüm alanlarda lisans başvurusunda bulunulabileceğini açıkladı.

BBC gibi kimi batı basın organlarında “Küba’nın kapitalizme açıldığı” şeklinde yansıtılan gelişme, aslında köklü bir dönüşümden ziyade, işleri kolaylaştırmaya dönük bir düzenleme. Bundan önceki dönemde devlet, “onaylı” 127 faaliyetin her biri için belirli üretim/gelir hedefleri ve normlar koyuyordu. Bakan Feitó, bu “homojenleştirme” yaklaşımının, fiiliyatta sıkıntılar yarattığını belirterek, bu defa tersi yaklaşımı yürürlüğe koyacaklarını belirtti. Bakan’ın aktardığına göre kendi işini yapmak isteyenler, hazırladıkları projeyi sunup, kendi hedeflerini belirleyecekler. Bakanlık, bu projelerin her birinin uygunluğuna, o projenin somutluğu içerisinde karar verecek. Bu yaklaşımda, son yıllarda Küba’da giderek artan ve devletin de artışını desteklediği teknik uzmanlık, mimarlık, programlama, grafik tasarım gibi yurtdışına da ürün veya hizmet satan kimi alanlarda merkezi norm belirlemenin zorluğunun da payı var.

Küba’da kendi hesabına çalışma kapsamında 600 bin kişi istihdam ediliyor. Bu sayı, toplam istihdamın yüzde 13’üne tekabül ediyor. ABD ablukası ve pandemi, en fazla, sokaktaki hareketliliğe ve turizme çok bağlı olan bu sektörü vurdu. Düzenlemeyle birlikte çok sayıda Kübalı, devlette çalışmayı tercih etmeye başladı.

Fakat Küba yönetimi, devletin istihdamını, ekonomik üretimi ve verimliliği yükseltecek şekilde artırmak noktasında titiz davranmaları gerektiğini vurguluyor. Kendi hesabına çalışma alanının genişletilmesi, bununla da bağlantılı. Hükümet, devlette çalışmaya geçenlerin sayısının, başta gıda üretimi olmak üzere üretime güç vermesini, gereksiz istihdamdan kaçınılmasını arzu ediyor. Son bir yılda salgın ve ablukayla büyük darbe alan kendi hesabına çalışma alanının daralmaması da bu nedenle hedefler arasında.

Fiyat dalgalanmasına karşı önlemler

Küba’da devlet sektöründe maaşların beş kat artırılmasına, Küba pesosunun değer kaybetmesi anlamında bir devalüasyonun eşlik edeceği öngörülüyordu. Küba hükümetinin hedefi, fiyatlardaki artışın, maaşlardaki artıştan daha az olması, böylece efektif olarak devlette çalışanların ekonomik olarak daha iyi bir noktaya gelmeleriydi.

Bu kimi kalemlerde başarılırken, kimi kalemlerdeki fiyat artışları öngörülenin üstünde oldu. Küba lideri Díaz-Canel, burada devlet kurum ve şirketlerinin yöneticilerinin bazı noktalarda düzenlemenin ruhuna aykırı adımlar atmalarının yol açtığı sıkıntılar olduğunu belirtti. Díaz-Canel, bunu önlemek için devlet sektöründe hızlı adımlar atacaklarını belirtti.