İran ABD yaptırımlarının kaldırılması için verdiği sürenin dolmasının ardından Uluslararası Atom Enerjisi Kurumu (UAEK) müfettişlerine nükleer tesislerinde ani denetim yapma ve kameralarla anlık izleme izni veren Ek Protokol'ü askıya aldığını duyurdu.
Aralık ayında nükleer fizikçi Muhsin Fahrizade’nin uğradığı suikastın ardından konuyla ilgili karar, İran parlamentosunda kabul edilmişti. "Yaptırımlara Karşı Stratejik Eylem Planı" adlı yasa 22 Şubat’a kadar yaptırımların kaldırılmaması halinde İran’ın Ek Protokol'den çıkmasını öngörüyordu.
UAEK Başkanı Rafael Grossi’nin Pazar günkü Tahran ziyareti sırasında varılan anlaşmanın ardından İran kararını dün duyurdu.
UAEK ile 3 aylık anlaşma
Sözkonusu anlaşmaya göre İran’ın nükleer tesislerinde UAEK’in kameraları 3 ay daha kayıt almayı sürdürecek ancak kayıtlar bu süre içinde kurumun erişimine kapalı olacak. 3 ayın ardından eğer yaptırımlar kaldırılmış olursa kayıtlar kurumun erişimine açılacak aksi takdirde İran kayıtları kalıcı olarak silecek.
İran Dışişleri Bakanı Cevat Zarif parlamentodan geçen yasa gereği Ek Protokol’ün gönüllü olarak uygulanmasını askıya aldıklarını duyurdu. Zarif bu adımın ABD’nin anlaşmayı ihlaline halen son verilmemesi ve anlaşmanın tarafı 3 AB ülkesinin yükümlülüklerini yerine getirmemesi nedeniyle atıldığını, bu yüzden anlaşmanın 36. maddesine de uygun olduğunu açıkladı.
UAEK Başkanıyla varılan mutabakatın İran’ın iyi niyetinin göstergesi olduğunu söyleyen Zarif, iyileştirmeye yönelik tüm tedbirlerin geri alınabileceğini de ekledi.
Almanya, İngiltere ve Fransa'dan tepki
Almanya, İngiltere ve Fransa dışişleri bakanları ise ortak bir açıklama yaparak İran’ın bu kararından "derin üzüntü" duyduklarını dile getirdi. AB üyesi 3 ülkenin bakanı İran’ın bu adımının 2015 tarihli nükleer anlaşma olan Kapsamlı Ortak Eylem Planı’nın (KOEP) "bir ihlali daha" olduğunu öne sürdü. UAEK müfettişlerinin bu kararla birlikte İran’ın nükleer programını izlemesinin kısıtlanacağını savunan AB’li bakanlar bu adımı “tehlikeli” olarak yorumladı.
Borrell anlaşmanın kapsamının genişletilmesine karşı
Öte yandan AB Dış İlişkiler ve Güvenlik Politikası Yüksek Şefi Josep Borrell, ABD’nin nükleer anlaşmadan çekilmesinden önce Tahran’ın anlaşmayı ihlal etmediğini söyledi. Atlantik Konseyi’nin toplantısında konuşan Borrell ABD ile İran’ın nükleer anlaşma konusunda uzlaşmasının “olası” olduğunu belirttiği konuşmasında, çabalarının tarafların anlaşmaya dönmesini sağlamak için olduğunu kaydetti.
Press TV’nin aktardığına göre Borrell nükleer anlaşmanın kapsamının genişletilmesine de karşı çıkarak bunun “sürece engel olacağı”nı söyledi. Borrell “KOEP neyse o. Ele alınması gereken başka meseleler olabilir ama her şeyi bir araya getirmeyin” dedi. Borrell ayrıca İran’la nükleer anlaşmayı “diplomasinin zaferi” diye niteleyerek “Bununla gurur duyuyoruz” ifadelerini kullandı.
Rusya'dan açıklama: Umalım ki bu durum uzun sürmez
Tahran’ın ek protokolden çıkmasına Rusya’dan ilk tepki ise ülkenin Viyana’daki uluslararası kuruluşlar nezdindeki daimi temsilcisi Mihail Ulyanov’dan geldi. Ulyanov “İran Ek Protokol’ü bugün askıya aldı. Umalım ki bu durum uzun sürmez ve KOEP’in tümüyle uygulanmasının yeniden sağlanması için siyasi çabalar bağlamında bu önemli doğrulama aracının geçici uygulanmasına da yeniden başlanır” dedi.
UAEK Başkanı: 3 ay sonunda durum geri dönülemez olacak
Öte yandan UAEK Başkanı Rafael Grossi de Tahran ile 3 ay boyunca tüm önemli nükleer etkinliklerini izlemeye izin veren bir mutabakata vardıklarını belirterek “Bazıları bu süre sonunda anlaşma olmazsa İran’ın istediği takdirde bu bilgileri imha edebileceğini söylüyor. Evet ama sonunda ortada bir anlaşma olmazsa zaten her şey imha olacak” dedi.
ABD’li bir nükleer “düşünce kuruluşu”nun toplantısında yaptığı konuşmada Grossi 3 ayın ardından durumun geri dönülmez bir noktada olacağını ve o zaman İran’ın nükleer faaliyetleri konusunda tamamen “kör uçuş yapacaklarını” kaydetti.
ABD yaptırımları kaldırmak için şart koşuyor
ABD Dışişleri Bakanı Sözcüsü Ned Price hafta başında İran'ın Ek Protokol'den çıkma kararından "endişe duydukları" açıklamasını yapmış ve "Eğer İran anlaşmaya tamamıyla uymaya geri dönerse ABD de aynısını yapmaya hazır olacak. O zaman KOEP'i daha uzun ve daha güçlü (bir anlaşma) için temel olarak kullanır ve diğer endişe konusu bölgeleri de kapsayacak devam anlaşmaları için müzakere ederiz" demişti.
İran 2018'de ABD'nin yaptırımlarının ardından anlaşmaya bağlılığını kademeli olarak azaltmaya başlamıştı.
