Almanya’da salgının nasıl yönetildiğini, nasıl yayıldığını ve hatta hastanelerindeki hasta yoğunluğunu yakından biliyoruz. İngiltere bir gün “mutantıyla” bir başka gün ölen sağlıkçılarıyla haber oluyor. Küba’yı dünyanın yardımına koşan doktorlarıyla, Çin’i salgının ilk kurbanı olduğu halde hastalığı sınırlandırmadaki başarısıyla ve tabii “Çin aşısıyla” biliyoruz.
Vietnam bu tabloda adı çok fazla anılmayan bir ülke oldu. Salgının ilk aylarında Vietnam’da salgın yönetimiyle ilgili oldukça fazla ilgi çeken bir yazı yayımlamıştık. Öte yandan ne dünya medyasında ne de ülkemiz medyasında çok fazla üzerinde durulmayan, tartışılmayan bir ülke Vietnam.
Oysa Covid-19 salgınıyla mücadelede örnek ülkelerden birisi diyebiliriz. Aslında bu bilinmeyen ya da gizlenen bir gerçek de değil. Emperyalist medyanın hakkında yalanlar uydurarak değil de hakkında konuşmayarak geçiştirmeye çalıştığı bir başarıdan söz ediyoruz.
Sovyetler’in havlu attığı, Çin’in bir köylü sosyalizminden emperyalist rekabetin göbeğine fırlayan açılımlarıyla çok büyük bir kapitalist ekonomiyi, büyük kaynaklarla yarattığı bir dönemde Vietnam da Ho amcanın Vietnam’ı gibi değil pek. Büyük emperyalist tekeller Vietnam’da üretim yapıyor, batıyla ilişkileri bir teslimiyet halini almadı ama güçlü bir sosyalist bloğun yokluğunda Vietnam kavgadan uzak duruyor ve piyasa ekonomisi içinde gelişmenin yollarını arıyor.
Öte yandan biraz da Çin’e benzer bir biçimde, çok güçlü bir kolektivist yapısı var. Covid-19’la mücadelede benimsediği ve uyguladığı yöntemler, Türkiye’de önerildiğinde “çok hayalci” bulunacak türde. Matematiksel kesinliği olan bazı usül ve yordamları sistemli ve disiplinli bir şekilde uygulamışlar, “bir yerden açık versek zaten tüm yaptığımız boşa gider. Zaten bizim millete gelmez böyle şeyler” alaturkalığının gerçekçilik olarak yutturulduğu bir ülkeden Vietnam’a baktık.
Bir süredir Vietnam’ı yakından gözleyen bir isimle Doktor Emin Turan’la konuştuk. Turan Temmuz ayında Sanofi Endoçin Çoklu Ülke Organizasyonu Genel İlaçlar Genel Müdürü ve Vietnam Ülke Başkanı olarak atanmış. Yani bir Fransız “büyük ilaç şirketinin” (big pharma!) yöneticisi. Vietnam hakkında anlattıkları çok çarpıcı ve öğretici.
Vietnam zamanında alınması gereken önlemleri zamanında almış ve cahilce bir paniğe de izin vermemiş. Şu anda bunun “ferahlığını” yaşıyorlar. Vaka sayısını baştan alınan önlemlerle 1500’de tutmayı başardıkları için okullarına gidiyorlar, sokaklarda geziyorlar. Tüm bunları yaparken güçlü bir toplumsal uyanıklıkla salgın önlemlerini harfiyen uygulamaya, çok etkili bir filyasyon uygulamasını hayata geçirmeye devam ediyorlar.
Aşı olurum diyenlerin oranı yüzde 98
Türkiye'de çok dikkat çekmeyen bir ülke olsa da Vietnam salgının en başından beri süreci en iyi yöneten ülkelerden birisi. Bunu neye bağlıyorsunuz? En başından beri ne gibi önlemler alındı?
Vietnam gerçekten de dünyada Pandemiyi çok iyi yönetti. Bu başarının ardında birçok etken var:
Disiplin... Bence pandemi yönetiminde önemli faktörlerin başında geliyor. Vietnam daha önceki SARS, kuş gribi gibi salgınlardan da tecrübeli ve salgın yönetimi konusunda hem yöneticiler hem de halk oldukça bilinçli. Covid konusunda da toplum bilgili ve bilinçli davranıyor, bu konuda çok disiplinliler. Komplo teorileri ve özellikle sosyal medyadan yayılan yanıltıcı paylaşımlar ve bilgi kirlilikleri rağbet görmüyor. Doğru yaklaşımla salgın kontrolünde başarıya ulaşıldığı da halk tarafından görüldüğü için kanıta dayalı bilime itimat ve sağlık otoritelerinin öneri ve talimatlarına uyum çok yüksek.
Son donemde yapılan bir ankette “Covid aşısı olurum” diyenlerin oranı %98, bu dünya genelindeki en yüksek oran.
Erken davranmak... Çin'den ilk Covid-19 vaka bildirimleri geldiği andan itibaren Vietnam çok hızlı tedbir almaya başlamış. Yine Çin'den ilk Covid-19 ölümünün rapor edildiği 11 Ocak 2020 tarihinden itibaren ülke girişlerinde sıkı kontrol önlemleri alınmaya başlanmış ve tüm sınır kapılarından her gelen yolcu ve mürettebat ateş ve semptom kontrolüne tabi tutulmuş. Pozitif vakalar ve temas halinde oldukları tüm kişiler 14 gün çok sıkı karantinaya alinmiş. Bölgede durumun hızla daha kötüye gittiği anlaşılınca, tüm uluslararası uçuşlar iptal edilerek yurda giriş yapmış olan tüm kişiler 14 gün zorunlu karantinaya tabi tutulmuş. Hemen ardından yoğun bir filyasyon çalışması için sadece sağlık çalışanları değil, güvenlik güçleri ve hatta vatandaşlar da devreye sokulmuş.
Bakan Koca’ya bakarsanız bizde de filyasyon var ama...
Etkin filyasyon (temaslı kişilerin takibi)... Vietnam’ın çok sıkı bir filyasyon yönetimi var. Covid (+) bir kişi F0 olarak tanımlanıyor. Bir F0 ile temas ettiği bilinen kişiler F1 olarak tanımlanıyor ve bunların tamamı belirlenmiş yerlerde 14 gün istisnasız karantinaya tabi tutuluyor ve sistematik olarak test ediliyorlar. F1 gurubu kişilerle temas etmiş olanlar ise F2 gurubu olarak adlandırılıyor ve Covid konusunda özel dikkat sarf etmeleri ve sosyal mesafe ve maske kurallarına katı şekilde uymaları gerekiyor. Tahmin edeceğiniz gibi bir F1, takip sırasında Covid (+) çıkarsa, o artık F0 ve onun tüm temaslıları (yani daha önce F2 olanlar) F1 kabul ediliyor. Vietnam’ın bu ‘F0 – F1 – F2’ şeklinde “halkalar” halindeki temaslı takip sistemi sağlık otoriteleri tarafından sıkı bir şekilde yönetiliyor ve toplum tarafından da çok iyi biliniyor, böylece salgının yayılmasının önünde çok başarılı bir engel oluşturuyor. Örneğin en son Kasım ayında karantinaya uymayan bir kabin memurundan kaynaklı iki adet toplumsal bulaş (community spread) vakası tespit edildi. Bu F0 ile temasta olan tüm F1 kişiler derhal tespit edilerek karantinaya alindi ve F2’lerin tespiti için bunların gitmiş olduğu tüm toplu yerler (restoran, fitness center vb) tüm halka da duyuruldu, bahsedilen zamanlarda buralarda bulunmuş olanların tespiti yapıldı. Bize de çok farklı kanallardan (okul, işyeri, sosyal platformlar..) bu riskli yerlerin bilgisi derhal ulaştı.
Sosyal izolasyon... Vietnam, başlangıçta Çin’le temas etmiş olan tek bir şehirde, ardından da tüm ülkede bir tam ay boyunca kati bir sokağa çıkma yasağı ve sosyal mesafe zorunluluğu uyguladı. Vietnam vatandaşları bu konuda son derecede disiplinli davrandılar ve salgın yayılmadan vakalar izole edilmiş, virüs toplumda yayılma fırsatı bulamamış oldu. Ülke dışından gelen herkes 14 gün belirlenen yerlerde karantinaya tabi tutuluyor. Biz de Ekim ayında geldiğimizde 14 gün karantinada kaldık, bu sürede iki kez test olduk, düzenli ateşimiz ölçüldü ve bu sistemin ne kadar sıkı ve hiçbir şekilde istisnaya müsamaha gösterilmeden uygulandığına şahit olduk.
Eğitim... Pandeminin ilk günlerinden itibaren toplumda çok yaygın bir eğitim ve bilinçlendirme kampanyası yürütüldü. Hatta sosyal medyada esprili viral videolar yayımlandı halka hızla ulaşmak ve Covid konusunda herkesi hızla eğitmek için.
Bu bilgilendirme videosu tüm sosyal platformlarda, ulusal TV kanallarında yaygın olarak paylaşıldı. Sadece Youtube’da 70 milyon kez izlendi. Böylece halkın kolay anlaşılır bir şekilde doğru bilgiye ulaşması sağlandı, yanlış ve yanıltıcı bilgilerin önüne geçildi.
Test yaklaşımı... Salgının en başında Vietnam hızla 200 bin test temin etti ve çok erken donemde stratejik noktalarda kullanmaya başladı. Ardından yerel test geliştirildi. Vietnam çok yaygın test yapmıyor, ama temaslı takip sistemi içinde ve ülkeye yeni girişlerde istisnasız ve mükerrer test uygulaması en bastan beri çok sıkı şekilde devam ediyor.
98 milyon nüfuslu ülkede 35 ölüm
Şu günlerde durum nasıl? Kısıtlama kararları ne durumda?
Yukarıda saydığım tüm bu tedbirler sayesinde bugün (Ocak 2021 ortası) itibari ile toplumda Covid vaka sayısı sıfır ve Vietnam’da son 40 gündür hiç toplumsal bulaş vakası yok, sadece ithal (dışarıdan gelmiş ve karantina altında tutulan kişilerde tespit edilen) vakalar mevcut. Salgının başından beri ithal vakalar dahil 1500’ün altında vaka ve toplamda 35 ölüm var, son ölüm Eylül ayında görüldü. Buna rağmen insanlar hala dışarıda çok dikkatli, ortak alanlarda maske takmaya devam ediyorlar. 98 milyon nüfuslu bir ülke için bu büyük bir başarı, çok dikkat çekici.
Ülkemizde en çok tartışılan başlıklardan birisi aşı. Vietnam ülke olarak nasıl bir yaklaşım sergiliyor?
Vietnam’da aşılama konusunda henüz netleşmiş bir plan yok bildiğim kadarı ile. Basına yansıyan 15 milyon kişiyi kapsayacak bir tedarik planı var, ayrıca ülkede 2022’ye kadar yerel aşı geliştirme çalışmaları var.
Uzaktan eğitim bir dönem bile sürmemiş
Yine burada ilk uygulanan kısıtlama önlemleri okulları kapatma ve yaşlıların sokağa çıkmasını engelleme şeklinde oldu. Vietnam'da çocuklara ya da yaşlılara yönelik özel önlemler alındı mı?
Yukarıda bahsettiğim gibi, Vietnam başlangıçta katı bir kısıtlama kararı alarak bir tam ay boyunca herkese sokak sınırlaması getirdi. Okullar uzun süre uzaktan eğitim verdi. Temmuz’da ülkenin orta bölgesinde (Danang) bazı yeni vakalar görülünce, orada kısıtlamalara gidildi ve F0-F1-F2 sistemiyle temaslı takibi ve izolasyonu yapıldı. Yeni eğitim döneminin başladığı Ağustos ayından beri okullar normal olarak açık ve toplumda herhangi bir sokağa çıkma kısıtlaması yok. Halk sosyal mesafe, hijyen ve maske kullanımı konusunda çok bilinçli ve ortak alanlarda herkes hala maske takıyor, tanımadıkları kişilerle sosyal mesafe korunuyor, AVM gibi toplu yerlere girişlerde dezenfektan bulunuyor ve kullanımı çok yaygın. Hem merkezi hem de yerel sağlık otoriteleri Covid konusunda çok tetikteler ve herhangi bir risk görüldüğünde çok hızlı şekilde herkesin haberi oluyor.