ABD Başkanı Donald Trump’ın önceki akşam “iki dostumuz arasında tarihi barış anlaşması” diye duyurduğu anlaşmayla Birleşik Arap Emirlikleri (BAE) İsrail devletini tanıyan üçüncü Arap ülkesi oldu.
Trump ABD, İsrail ve BAE devletleri tarafından imzalanan ortak açıklamayı paylaştı. Buna göre İsrail, Trump’ın isteği üzerine Batı Şeria’da ve Ürdün Vadisi’ndeki ilhak planlarını askıya alarak “Arap ve Müslüman dünyasındaki diğer ülkelerle bağlarını genişletme çabalarına odaklanacak”.
Ancak Netanyahu anlaşmayla ilgili yaptığı ulusa sesleniş konuşmasında ilhak planlarını ABD’nin isteği üzerine "geçici olarak" askıya aldıklarını ve planın hâlâ masada olduğunu söyledi.
Ortak açıklamada BAE ve İsrail heyetlerinin önümüzdeki haftalarda bir araya gelerek büyükelçiliklerin açılması ve yatırım, turizm, doğrudan uçuşlar, sağlık, telekomünikasyon gibi alanlarda ikili anlaşmalara imza atacağı belirtildi. Açıklamada ayrıca ABD, İsrail ve BAE’nin bu “diplomatik atılım”a başka ülkelerin katılacağından da emin oldukları ifadesine yer verildi.
Nitekim Trump’ın önce “Yüzyılın Anlaşması” adını verdiği daha sonra Ocak ayında “Barış Vizyonu” adıyla duyurduğu Ortadoğu planının mimarı olan damadı ve danışmanı Jared Kushner dün yaptığı açıklamada önümüzdeki günlerde bir başka Arap ülkesinin daha İsrail’le diplomatik ilişki kurabileceğini söyledi.
Üç ülkenin ortak açıklamasında İsrail ile BAE arasındaki ilişkilerin normalleşmesinin “Amerika’nın bölgedeki en güvenilir ve yetenekli ortaklarını bir araya getireceği” belirtildi.
Suudi Arabistan sessiz
Filistin, İran ve Türkiye’nin tepki gösterdiği anlaşma, halihazırda İsrail’i tanıyan Arap ülkeleri Ürdün ve Mısır tarafından memnuniyetle karşılandı. Suudi Arabistan’ın müttefiki Bahreyn anlaşmayı olumlu karşıladığını açıklarken, Suudi krallığının sessizliğini koruması dikkat çekti. Rusya’dan ise dün akşam saatlerinde temkinli bir açıklama yapıldı.
Anlaşmanın Trump’a başkanlık seçimleri öncesinde ve Netanyahu’ya olası yeni bir erken seçimde bir başarı öyküsü hediye ettiği yorumları yapılıyor. BAE ile İsrail’in zaten yıllardır müttefik oldukları ifade edilirken, “tarihi” olarak nitelenen anlaşmanın bunu yalnızca resmi hale getirdiğine de işaret ediliyor.
İşte tepkiler…
Filistin: İhanet
Filistin Devlet Başkanı Mahmud Abbas, sözcüsü Nebil Ebu Rudeyne aracılığıyla yaptığı açıklamada “Filistin liderliği BAE, İsrail ve ABD’nin sürpriz duyurusunu reddetmekte ve kınamaktadır” dedi.
Rudeyne, Ramallah’ta Abbas’ın ofisi önünde okuduğu açıklamada sözkonusu anlaşmayı “Kudüs, El Aksa ve Filistin davasına ihanet” olarak niteledi.
BAE'deki büyükelçisini geri çağıran Filistin yönetimi Arap Birliği'ni ve İslam İşbirliği Teşkilatı'nı da üçlü anlaşmayı reddettiğini ila etmek üzere acil toplantıya çağırdı.
Filistin Kurtuluş Örgütü Yürütme Kurulu üyesi Hanan Aşvari ise sosyal medya hesabından paylaştığı mesajda “Sakın ‘dostlarınız’ tarafından satılmayın” diye yazdı.
Hamas’tan yapılan açıklamada ise anlaşmanın Filistin davasına değil “siyonist anlatıya” hizmet ettiği belirtilerek anlaşmayla İsrail’in işgali ve Filistin halkına karşı işlediği suçları sürdürmeye cesaretlendirildiği kaydedildi.
Birleşik Arap Emirlikleri: Gerekli bir gerçekçilik
Birleşik Arap Emirlikleri Dışişleri Bakanı Enver Gargaş, Abu Dabi Veliaht Prensi Şeyh Muhammed bin Zeyid’in İsrail ile ilişkilerin normalleşmesi kararını “çok gerekli bir gerçekçilik” diye savundu. Gargaş, BAE Şeyhinin aldığı inisiyatifle Filistin topraklarının ilhakının “yasaklandığını” ve iki devletli çözüm için zaman kazanıldığını savundu.
Ürdün Dışişleri Bakanı Eyman Safedi anlaşmayı memnuniyetle karşılayarak sözkonusu anlaşmanın İsrail’in işgalini sonlandıracak bir yola girilmesini sağlayabileceğini öne sürdü. Bahreyn de anlaşmaya varılması konusunda ABD’nin “çabaları”nı takdir ettiğini duyurdu.
Mısır Cumhurbaşkanı Abdülfettah Sisi ise Trump tarafından duyurulan üç devletin ortak açıklamasını “ilgi ve takdir”le izlediğini belirtti. Sisi anlaşmayı “Filistin topraklarındaki İsrail ilhakını durduran ve Ortadoğu’ya barış getirmek için harekete geçen” diye tanımladı.
Umman Dışişleri Bakanlığı sözcüsü tarafından yapılan açıklamada da sultanlığın BAE’nin İsrail’le ilişkileri normalleştirme kararına destek verdiği belirtildi.
İran: Direniş eksenini güçlendirir
İran Dışişleri Bakanlığı ABD arabuluculuğunda yapılan anlaşmayı şiddetle kınayarak “Abu Dabi ve Tel Aviv’den stratejik aptallık” diye niteledi.
Bakanlık açıklamasında anlaşma “Filistin halkının ve tüm Müslümanların sırtına saplanmış bir hançer” olarak tanımlandı.
İran sözkonusu anlaşmanın direniş eksenini güçlendirmekten başka bir sonucu olmayacağını duyurdu. Açıklamada “Filistin’in baskı altındaki halkı ve dünyanın tüm özgür ulusları suçlu İsrail işgal rejimiyle ilişkilerin normalleştirilmesini ve onun suçlarına ortak olunmasını asla affetmeyecekler” denildi. İran Devrim Muhafızları’ndan yapılan açıklamada da anlaşma “utanç verici” diye nitelendi.
Türkiye BAE'yi hedef aldı: İlişkileri askıya alabiliriz
Türkiye Dışişleri Bakanlığı’ndan yapılan açıklamada ise “Zaten ölü doğan ve hiçbir geçerliliği olmayan ABD planı üzerinden gizli hesaplar yapmaya çalışan BAE, bu şekilde Filistin'in iradesini de yok saymaktadır” denildi.
Açıklamada “BAE liderliğinin, Filistin halkının ve yönetiminin rızası hilafına Filistin adına İsrail ile müzakereler yürütme ve Filistin açısından hayati önem taşıyan konularda taviz verme yetkisi hiçbir şekilde yoktur. Kendi dar çıkarları uğruna Filistin davasına ihanet ederken, bunu adeta Filistin için yapılan bir özveri gibi takdim etmeye çalışan BAE'nin bu riyakar davranışını tarih de bölge halklarının vicdanı da unutmayacak ve asla affetmeyecektir” ifadesine yer verildi.
AKP’li Cumhurbaşkanı Tayyip Erdoğan ise dün yaptığı açıklamada Abu Dabi ile diplomatik ilişkilerin askıya alınmasının mümkün olabileceğini söyledi.
Almanya, İngiltere ve Fransa'dan destek
Almanya Dışişleri Bakanı Heiko Mass İsrail-BAE arasındaki ilişkilerin “normalleşmesi”ni “bölge barışına önemli bir katkı” diye niteledi. İngiltere Başbakanı Boris Johnson da yaptığı açıklamada anlaşmanın ilanını “büyük haber” diye niteledi ve Batı Şeria’da İsrail’in ilhak planlarının devam etmemesinin temel arzusu olduğunu öne sürerek “Bu planların askıya alındığının duyurulması daha barışçıl bir Ortadoğu'ya giden yolda memnuniyet verici bir adım” dedi.
Fransa Dışişleri Bakanı Jean-Yves Le Drian ise İsrail’in ilhak planlarını askıya alma kararını “olumlu bir adım” diye niteledi ve bunun nihai bir karar haline gelmesi gerektiğini söyledi. Le Drian varılan uzlaşmanın İsrailliler ile Filistinliler arasında iki devletli çözüm için müzakerelerin başlamasının yolunu açtığını ileri sürdü.
Birleşmiş Milletler Genel Sekreteri Antonio Guterres de yaptığı yazılı açıklamada anlaşmayı memnuniyetle karşıladığını belirterek anlaşmanın “İsrailli ve Filistinli liderlerin BM kararlarıyla uyumlu bir çizgide iki devletli çözümü gerçekleştirmek üzere anlamlı müzakerelere yeniden başlamasının önünü açacağını umduğunu” söyledi.
Trump'ın rakibi Joe Biden BAE'yi kutladı
ABD Başkanlık seçimlerinde Trump’ın rakibi Demokrat Partili Joe Biden da yaptığı açıklamada “BAE’nin İsrail Devletini açıkça tanıma teklifi memnuniyet verici, cesur ve çok gerekli bir devlet adamlığı eylemi” dedi. Biden kendi yönetiminin “bu ilerleme”yi temel alarak devam edeceğini ve ilhaka da karşı çıkacağını belirtti.
Batı Şeria’daki Yahudi yerleşimciler ise Netanyahu’nun ilhak planını askıya alarak kendilerine ihanet ettiğini öne sürdü.
Rusya: Önemli bir husus
Rusya Dışişleri Bakanlığı ise dün akşam saatlerinde yaptığı açıklamada İsrail'in egemenliğini işgal altındaki Batı Şeria’nın bazı bölgelerine yaymaya son vermesinin önemli bir husus olduğunu belirtti.
Üçlü açıklamayı "dikkatle incelediklerini" kaydeden Rusya Dışişleri Bakanlığı'ndan yapılan açıklamada Ortadoğu çözümünün BM Güvenlik Konseyi kararları ve “iki devlet” ilkesi dahil uluslararası hukuk temelinde adil ve kalıcı olması gerektiği kaydedildi.
Bakanlığın açıklamasında “Bu bağlamda, söz konusu üçlü açıklamaya göre İsrail’in egemenliğini işgalindeki Batı Şeria’nın bazı bölgelerine yaymaya son vereceğine dikkat çekiyoruz. Bunun önemli bir husus olduğunu düşünüyoruz, zira bu tür planlar doğrudan Filistin-İsrail temasları önünde temel engel oluşturuyordu. Bu planların hayata geçirilmesi, yaşayabilir, bütünsel, toprakları olarak bütün bir Filistin devletini oluşturma olasılığının ortadan kalkmasına yol açardı” ifadesine yer verildi.