21. yüzyılda işçi sağlığı için devrimci talepler

Belki parasız sağlık hizmeti, sosyal güvenlik hakkı veya 8 saatlik işgünü, 21. yüzyılın birçok işçisi için hala erişilemez gibi duruyor, fakat bunlar 21. yüzyılda işçi sağlığı için 'devrimci talepler' olamaz. Bu talepler 19. ve 20. yüzyıllarda 'devrimci' idi, bugün devrimcilik 'yitirilen' hakların telafisi olamaz. İşçi sınıfı, 21. yüzyılın devrimci taleplerini…

Akif Akalın

İşçi sağlığı ve güvenliğinin toplumsal bir sorun olarak belirginleşmesi, sanayi devriminde üretime makinaların girmesiyle işyerlerinin birer “mezbaha” haline gelmesine dayanır. İşçiler sağlık ve güvenlik talepleriyle ekonomik – demokratik ve politik örgütlerde bir araya gelerek mücadeleye başlamışlardır.

19. yüzyılın başlarında işçi sınıfının işçi sağlığı ve güvenliği konusundaki talepleri henüz iyi formüle edilmemiştir. Kimi ülkelerde işgününün 12 saate indirilmesi, kimilerinde 8 yaşının altındaki çocukların tehlikeli işlerde çalıştırılmalarının yasaklanması talepleri öne çıkmaktadır. 1824 yılında ilk kez sendika hakkı elde eden işçiler, sağlık ve güvenlik taleplerini daha güçlü dile getirmeye başladılar.

Bu yüzyılın en büyük kazanımları, 18 yaş altındaki çocukların günde 12 saatten fazla çalıştırılmasının yasaklanması ve kadınlar ile 10 yaşından küçük çocukların madenlerde çalıştırılmasının yasaklanması oldu. Elbette bu kazanımlar çok az sayıdaki batı Avrupa ülkesinde elde edilmişti, fakat zamanla bütün Avrupa’ya yayıldı. Yüzyılın ikinci yarısına 1848 devrimleri ve Paris Komünü damgasını vurdu.

İşçi sınıfı partileri kurulurken, işçilerin sağlık ve güvenlik talepleri bu partilerin programlarına girdi ve politik talepler haline geldi. Bu dönemde dünya işçi sınıfının öncülüğünü üstlenen Alman Sosyal Demokrat İşçi Partisi’nin kararlı mücadelesiyle ilk sosyal sigorta düzenlemeleri ve işyeri sağlık birimleri oluşturuldu.

20. yüzyılın başında dünya işçi sınıfının öncülüğünü Rus işçi müfrezesi devralmıştı. Rusya Sosyal Demokrat İşçi Partisi’nin porgramında işçi sağlığı ve güvenliği konusunda şu talepler yer alıyordu:

1. 8 saatlik işgünü

2. 15 yaş altındaki çocuklar için gece çalışmasının kaldırılması

3. Tatillerde çalışılmaması

4. İş kazalarında işverenin sorumlu tutulması

5. En az 42 saat kesintisiz hafta tatili

6. Mesai saatleri dışında çalışmanın kaldırılması

7. Kadınların sağlıklarına zararlı endüstrilerde çalıştırılmasının yasaklanması

Lenin Haziran 1917’de parti programını revize etmek üzere hazırladığı materyalde bunlara aşağıdaki maddeler eklenmiştir:

1. Öğle yemeği için 1 saat ara verilmesi

2. Tehlikeli ve sağlığa zararlı işlerde mesai saatlerinin kısaltılması

3. Kadınlara doğum öncesi ve sonrası ücretli izin verilmesi

4. Bütün çalışamamazlık durumları için sigorta

5. İşyerlerinde hijyen koşullarının iyileştirilmesi

6. İşçi Sağlığı ve Güvenliği Tüzüğü yayınlanması

20. yüzyılda sermaye işçi sınıfının örgütlü mücadelesiyle geriletildi ve Uluslararası Çalışma Örgütü gibi işçilerin çalışma ve yaşam koşullarının iyileştirilmesi için çaba gösteren kurumlar örgütlendi. İşyerlerinde sağlık ve güvenlik tedbirlerinin alınması için bütün ülkelerde mevzuatlar oluşturuldu.  Yüzyılın ikinci yarısında sosyalist ülkelerdeki işçilerin çalışma ve yaşam koşulları, kapitalist ülkeler için norm haline gelmeye başladı.

Yüzyılın son çeyreğinden itibaren işçilerin ve emekçilerin, 19. yüzyıldan beri birçok alanda kazanımlar elde etmelerini sağlayan ekonomik – demokratik (sendikalar) ve politik (işçi sınıfı partileri) örgütlerden uzaklaşmaya başlamalarıyla birlikte, sermaye 1848’lerden beri vermek zorunda kaldığı tavizleri hızla geri almaya başladı.

21. yüzyılda işçilerin ve emekçilerin sağlık ve güvenlik hakları “kağıt üzerinde” varmış gibi görünse de, dünyada işçi sınıfının hala örgütlü kalmayı başarabildiği çok az sayıdaki ülke dışında kullanılamamaktadır. 20. yüzyılın başlarında elde edilen 8 saatlik işgünü dünyanın birçok ülkesinde tarihe karışmıştır.

19. yüzyılda yasaklanan, 20. yüzyılda tarihe karıştığı düşünülen çocuk emeği, 21. yüzyılda giderek yaygınlaşmaktadır. Ancak kadınları ve çocukları koruyan çalışma yasaları ciddi tehdit altındadır. Bugün ABD’nin çekilmesiyle durumu sallantıya giren Dünya Sağlık Örgütü savunulamazsa, 20. yüzyılda sosyalizmi durdurabilmek amacıyla kurulan Uluslararası Çalışma Örgütü’nün de aynı akıbeti paylaşması kaçınılmazdır.

Bugün işçi sınıfı sermayenin karşısına 21. yüzyılın talepleriyle çıkmak zorundadır. Bu talepler şüphesiz 19. ve 20. yüzyılın taleplerinden geriye düşmemeli, aksine daha ileri gitmelidir. Örneğin bugün 8 saatlik işgünü talebi artık işçi sınıfını kesmez, 4 (dört) saatlik işgünü talep edilmelidir.

Belki parasız sağlık hizmeti, sosyal güvenlik hakkı veya 8 saatlik işgünü, 21. yüzyılın birçok işçisi için hala erişilemez gibi duruyor, fakat bunlar 21. yüzyılda işçi sağlığı için “devrimci talepler” olamaz. Bu talepler 19. ve 20. yüzyıllarda “devrimci” idi, bugün devrimcilik “yitirilen” hakların telafisi olamaz. İşçi sınıfı, 21. yüzyılın devrimci taleplerini oluşturmalıdır.