Koç Holding, 2020 yılının ilk yarısına ilişkin finansal sonuçlarını açıkladı. Pandemi döneminde otomotiv ve rafineri ürünleri başta olmak üzere üretim ve satışlarda düşüş olmasına rağmen grubun brüt karını artırdığı görülüyor. İlk yarı finansal sonuçlarında grubun finans sektörü gelirleri ve karındaki artış önemli rol oynadı. Ancak aynı zamanda otomotiv başta olmak üzere diğer faaliyet alanlarından da önemli ölçüde kar sağlandı, bu karda grubun hem kur artışından hem de pandemi dönemi devlet desteklerden yararlanması etkili oldu.
2020’nin ilk yarısında Koç grubunun konsolide gelirleri 74 milyar TL ile bir önceki yılki 75 milyar TL’nin biraz altında kalmasına rağmen brüt karda yüzde 65’lik artış oldu. Koç grubunun konsolide brüt karı 2019’un ilk yarısında 10,4 milyar TL iken, 2020’nin ilk yarısında 17,1 milyar TL oldu. Öyle ki söz konusu dönemde TL’deki yüksek oranlı değer kaybına rağmen grubun brüt karı, euro bazında da sınırlı bir düşüş gösterdi. (2,7 milyar euro’dan 2,4 milyar euro’ya geriledi.) Esas faaliyet karı ise 5,4 milyar TL’den 4,6 milyar TL’ye geriledi. Söz konusu düşüşte genel yönetim giderleri ve esas faaliyetlerden diğer giderlerdeki yüksek oranlı artışlar etkili oldu. Bu giderlerin yılın bütününde değerlendirilmesi gereken harcamalar olduğu dikkate alındığında brüt kar ilk yarı performansı için daha önemli bir gösterge.
Finans sektörü gelirleri ve karındaki artış esas olarak Yapı Kredi’nin Unicredit hisselerini alımından kaynaklanan işlemlere dayanıyor. Finans haricindeyse özellikle pandemi sürecinde üretim ve satışlardaki düşüşe rağmen grubun yüksek ihracat gelirleri ve yabancı para pozisyonuyla kurdaki artıştan fazlasıyla yararlandığı, kısa çalışma ödeneği başta olmak üzere yine kamu desteklerinin de brüt kara yansıdığı görülüyor.
Koç grubunun konsolide gelirleri, Ford, Tofaş gibi ortaklıklarının olduğu şirketlerden payına düşen gelirlerin toplamını ifade ediyor. Söz konusu şirketlerin toplam gelirlerini ifade eden kombine gelire bakıldığında ise 2020’nin ilk yarısında 126 milyar TL’ye ulaştığı görülüyor. Kombine brüt kar 23 milyar TL olurken, esas faaliyet karı da 6 milyara ulaştı. Kombine gelirin yüzde 38’i enerji, yüzde 25’i otomotiv, yüzde 17’si finans sektörü, yüzde 14’ü de dayanıklı tüketim malı (beyaz eşya vb) sektörlerinden oluşuyor.
Grubun kombine gelirlerinde önceki yılın aynı dönemine göre yüzde 21, kombine brüt karında ise yüzde 7 civarında düşüş gerçekleşti. Düşüşte en yüksek etki kombine gelirdeki yüzde 36, brüt kardaki yüzde 73’lük gerilemeyle enerji sektöründen geldi. Tüpraş’ın özellikle ikinci çeyrekte pandemi nedeniyle azalan üretim ve satışları bu düşüşte etkili oldu. Sektörel değişimde en çarpıcı gelişme Ford, Tofaş, Türk Traktör gibi şirketleri barındıran otomotiv sektöründe yüzde 10’luk gelir azalmasına karşın yüzde 1’lik brüt kar artışı oldu.
Enerji, otomotiv, beyaz eşyada en büyük tekel
2019 yılı sonuçlarına göre Koç grubunun kombine gelirlerinin Türkiye GSYH’sına oranı yüzde 8, grubun ihracatı ülke ihracatının yüzde 9’unu oluşturuyor, Borsa İstanbul’un piyasa değerinin yüzde 15’i de grubun piyasa değeri. İSO’nun En Büyük 500 Sanayi Kuruluşu listesindeki ilk 10 kuruluşun 4’ü, Tüpraş, Ford Otosan, Tofaş ve Arçelik, Koç grubu şirketleri. Yine aynı 4 şirket Türkiye’nin en fazla ihracat yapan 10 şirketi arasında. Doğrudan grupta çalışan sayısı ise 93 bin.
Tüpraş ile rafineri ürünleri üretiminde yakın zamana kadar tekel olan grup, rafineri ürünleri ve akaryakıt dağıtımında en yüksek pazar payına sahip. Yine otomotiv üretimi ve ihracatının yüzde 40’tan fazlası grup tarafından gerçekleştiriliyor. Finans sektöründe Yapı Kredi Bankası Türkiye’nin en büyük bankaları arasında yer alırken beyaz eşyada da Arçelik üretim, ihracat ve iç pazarın yüzde 50’den fazlasını kontrol ediyor. Koç grubunun tedarikçileri ve bayileri başta olmak üzere doğrudan kontrol ettiği çok geniş bir ağ bulunuyor.
Koç grubu Tüpraş özelleştirmesi, otomotiv, beyaz eşyada iç talebi aşırı uyaran, ihracatı destekleyen politikalarla AKP döneminin en fazla kazananı oldu. 2002 yılında grubun konsolide cirosu 8,5 milyar dolardı, 2019 yılında 27 milyar dolara ulaştı. Grubun yıllık ortalama karı da 2002-2019 döneminde 1 milyar dolardan 2,5 milyar dolara çıktı.
Koç grubu, Tüpraş’ı 2006 yılında özelleştirmeden aldı. Tüpraş hisselerinin yüzde 51’i 4,14 milyar dolara Koç-Shell ortaklığına devredildi. Koç daha sonra Shell’in hisselerini de aldı. Tüpraş’ın 2005 yılı cirosu 10,9 milyar dolar, vergi öncesi net karı 650 milyon dolardı. 2006-2019 döneminde Tüpraş’ın ciro toplamı 250 milyar dolara, vergi öncesi karlarının toplamı da 10 milyar dolara yaklaştı. Sadece kar üzerinden düşünüldüğünde bile özelleştirme bedelinin satışı izleyen 6. yılda karşılandığı görülüyor.
Aynı zamanda bölgedeki en büyük petrol tedarikçilerinden olan Tüpraş'ın Türkiye’nin en büyük akaryakıt dağıtım şirketlerinden OPET’i bünyesinde barındırmasından ötürü kar toplamının çok üzerinde bir nakit akışı yönetimi, dolayısıyla sağlanan fayda söz konusu. Koç grubu, Tüpraş'ta dizel ve benzin kapasitesini artırmaya yönelik yapılan yatırımla vergi indirimi başta olmak üzere çeşitli teşviklerden yararlanıldı.
Tüpraş’ın Koç grubunun konsolide karını da olumsuz etkileyen ilk yarıdaki zararının esas olarak yılın ilk çeyreğinde petrol fiyatlarında yaşanan hızlı düşüşten kaynaklandığı görülüyor. İkinci çeyrekte üretim ve satışlardaki daralmaya rağmen zarar daha sınırlı kaldı. Havayolu taşımacılığındaki yavaşlamaya bağlı olarak jet yakıtı satışlarında çok büyük gerileme olurken üretim ve satışların büyük bölümünü oluşturan karayolu taşıtlarına yönelik akaryakıtların satışlarında gerileme daha sınırlı kaldı.
AKP döneminin Koç grubu açısından ikinci önemli "fırsatı" Yapı Kredi Bankası'nın satın alınması oldu. Koçbank ile İtalyan ortağı Unicredit, Yapı Kredi Bankası hisselerini 1,5 milyar dolara aldı. Yapı Kredi Bankası 4. büyük banka haline geldi. 2001 krizi sonrası mali güçlük içinde bulunan ve kısmen TMSF kontrolüne giren Çukurova Holding’e ait YKB, kamu yönlendirmesiyle Koç Grubu’na devredildi.
Yapı Kredi Bankası’nın 2006-2019 döneminde vergi öncesi kar toplamı 15 milyar doları aştı. Koç grubu Yapı Kredi'den de muazzam para kazandı. Ama bununla sınırlı kalmadı. Ford, Tofaş, Arçelik'in binlerce tedarikçisi yani yan sanayi firması ve yine binlerce bayiinin finansmanı, yine taşıt kredisi ve tüketici finansmanı gibi ek olanaklarla kapsamlı bir "ağ" oluşturulmuş oldu. "Borç ekonomisi"nin hem şirket borçları hem de tüketici kredileri gelişiminde Koç grubunun merkezinde durduğu üretim-tüketim ağının payına ilişkin biraz fikir yürütmek yeterli. Koç grubu Türkiye'nin en büyük tekeli olarak doğrudan hissedarı olduğu şirketlerin ötesine geçen bir kontrole daha önce de sahipti. Ancak "banka sahibi" olduktan sonra bu konuda önemli bir sıçrama yaşandı.
