ABD’nin İran’a yönelik silah ambargosunun uzatılması teklifinin geçtiğimiz ay Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi tarafından reddedilmesinin ardından, resmi adı Müşterek Kapsamlı Eylem Planı olan 2015 tarihli Nükleer Anlaşma hükümleri uyarınca İran’a yönelik yaptırım uygulama kararı alması tartışma yarattı.
Mike Pompeo Cumartesi günü, 2015 Anlaşması’nda yer alan ve tepki mekanizması adı verilen, İran’ın anlaşmaya uymaması durumunda geniş kapsamlı yaptırımlar uygulanmasını öngören maddeyi hayata geçireceğini açıklamıştı.
ABD yaptırımlarının hedefi olan İran, Pompeo’nun açıklamasına sert tepki gösterdi. İran Cumhurbaşkanlığı sözcüsü Said Hatibzade, Pazar sabahı yaptığı açıklamada ‘‘Tahran’ın Washington’a verdiği mesaj açıktır: Uluslararası topluma geri dönün, yükümlülüklerinize uygun olarak hareket edin ve asilik yapmayı bırakın. Bunu yaptığınızda uluslararası topluluk sizi kabul edecektir’’ ifadesini kullandı.
Hatibzade, ayrıca ABD’nin eylemlerinin kendisini barış ve uluslararası güvenliğe yönelik en büyük tehdit olarak gösterdiğini savundu. ABD Dışişleri Bakanı Mike Pompeo’nun hayal dünyası dışında hiçbir şeyin değişmediğini kaydeden Hatibzade, üçüncü ülkeleri de uluslararası konsensüse aykırı davranmamaları konusunda uyararak, ABD’nin iddialarını kabul edecek ve sınırları aşacak vasal devletlere yanıt vereceklerini belirtti.
İran Cumhurbaşkanı Hasan Ruhani ise Pazar günü devlet televizyonu tarafından yayımlanan açıklamasında ABD’nin İran’a karşı yaptırım hamlesinde kesin bir yenilgiye doğru yaklaştığını söyledi. ABD’nin uluslararası toplumdan gelen olumsuz tepki karşısında yenildiğini savunan Ruhani ABD’nin baskısına asla boyun eğmeyeceklerini ve İran’ın Amerika’nın zorbalıklarına ezici bir yanıt vereceğini dile getirdi.
Ruhani İran’ın diğer imzacıların da aynı şeyi yapması halinde 2015 Nükleer Anlaşması’nın şartlarına bütünüyle uymaya hazır olduğunu da yineledi.
Rusya: Nükleer Anlaşma’yı muhafaza etmek için çabalarımız sürecek
Rusya Dışişleri Bakanlığı da Pazar günü konuya ilişkin bir açıklama yaparak, BM Güvenlik Konseyi’nin 2231 sayılı kararının değişmediğini ve bu karardan kaynaklanan taahhütlerin başlangıçta anlaşmaya varılan biçimde yerine getirilmesi gerektiğini duyurdu.
Açıklamada ayrıca Rusya’nın İran’ın nükleer programına ilişkin Müşterek Kapsamlı Eylem Planı’nın şartlarının yerine getirilmesini sağlamak için çabalarını sürdüreceği ifade edildi.
Rusya Dışişleri Bakanlığı ABD’nin tetik mekanizmasını gerekçe göstererek İran’a yönelik tek taraflı yaptırım ilanını ise ‘‘teatral bir performans’’ diye niteledi. Bakanlık ABD’yi Güvenlik Konseyi’nin kendi İran’a karşı azami baskı politikasına tabi kılmak ve kullanışlı bir alete dönüştürmek için uluslararası toplumu yanıltmaya çalışmakla eleştirdi.
ABD’nin bu tutumuyla Güvenlik Konseyi’nin otoritesini sarstığını ve BM kararları ile uluslararası hukuku açık bir şekilde çiğnediğini belirten Bakanlık, bunun Rusya ve diğer Güvenlik Konseyi üyeleri için kabul edilemez oluğunu vurguladı.
Avrupa: ABD’nin bu adıma hakkı yok
Avrupa Birliği Dış İlişkiler Yüksek Temsilcisi Josep Borrell ise konuya ilişkin yaptığı yorumda, ABD’nin çekilmiş olduğu bir anlaşmaya dayanarak İran’a yönelik uluslararası yaptırımları tek taraflı uygulamaya hakkı olmadığını vurguladı.
Nükleer Anlaşma’nın tarafı olan üç Avrupa ülkesi, Fransa, İngiltere ve Almanya tarafından yapılan açıklamadaysa Washington’un 2018 yılında terk ettiği 2015 anlaşmasında üzerinde uzlaşılan bir mekanizmayı kullanması nedeniyle, BM yaptırımlarını yeniden uygulama kararının herhangi bir yasal sonuç doğurmayacağını duyurdu.
BM: Konunun belirsizliği nedeniyle adım atamıyoruz
Birleşmiş Milletler Genel Sekreteri Antonio Guterres ise, ABD’nin İran’a yaptırım ilanı uygulama kararı karşısında, meselenin belirsizliği nedeniyle herhangi bir adım atamadığını açıkladı. Guterres, BM Güvenlik Konseyi’ne hitaben kaleme aldığı ‘‘Sürecin gerçekten başlatılıp başlatılmadığı ve bununla birlikte, yaptırımların sona ermesinin fiilen devam edip etmeyeceği konusunda bir belirsizlik var gibi gözüküyor. BM Genel Sekreteri sanki böyle bir belirsizlik yokmuş gibi hareket edemez’’ ifadesini kullandı.
BM yetkilileri yaptırım rejimlerinin uygulanması konusunda Güvenlik Konseyi’ne idari ve teknik destek sunuyor ve BM Genel Sekreteri yaptırımların uygulanmasını gözetlemek üzere bağımsız uzmanlar atıyor. Gueteres, İran yaptırımlarının henüz açıklığa kavuşturulmaması nedeniyle söz konusu desteği sağlamayacağını bildirdi.